Over Hoofdpijn

Hoofdpijn bij jonge kinderen en pubers

Dr. P.A.Th.Carbaat

Te weinig, vind ik, wordt er aandacht besteed aan hoofdpijn en migraine bij jonge kinderen en pubers. Dat tekort heeft een aantal oorzaken. Er zijn ook nogal wat misverstanden over hoofdpijn bij kinderen. Ik leg u een aantal stellingen voor met het verzoek te reageren met JUIST of ONJUIST:

  1. Kinderen hebben bijna nooit hoofdpijn.
  2. als kinderen hoofdpijn hebben is er meestal sprake van een ernstige afwijking in het hoofd.
  3. Migraine bij kinderen komt bijna nooit voor.
  4. Als ze al migraine hebben ‘overgroeien’ ze die meestal.
  5. Als kinderen migraine hebben, kun je er niets aan doen.
Hebt u antwoorden gegeven? In de loop van dit artikel zult u ontdekken of uw antwoorden kloppen. Bedenk echter wel dat ook in de neurologie niets zwart-wit is. Er zijn zoveel verschijnselen en variaties dat een eenvoudig antwoord of een simpele oplossing gewoonweg niet bestaat. U zult dan ook vaak de woorden ‘bijna altijd’, ‘meestal’ of ‘soms’ tegenkomen.

Frequentie

We zijn nagegaan bij hoeveel kinderen in 2002 in het Albert Schweitzer ziekenhuis te Dordrecht (waar ik werk) de diagnose migraine, spanningshoofdpijn of “andere hoofdpijn” is gesteld. Uitkomst: 145 patiënten waren jonger dan 18 jaar; 52 van hen waren jonger dan 12 jaar; de overigen vielen in de leeftijdsgroep 12-18 jaar. 82 Kinderen hadden migraine of een variant ervan, 43 hadden spanningshoofdpijn, 20 een andere vorm van hoofdpijn. Uit onderzoek in 2000 van het Nederlands Instituut voor de Publieke Opinie en Marktonderzoek (NIPO) bleek dat van de 2,1 miljoen kinderen in Nederland in de leeftijd tussen 6 en 12 er 180.000 zijn die door hun hoofdpijn ‘in hun doen en laten worden beperkt’. Dat zijn er dus best veel.

Maastricht e.o.

In 2003 promoveerde mevrouw Bandell-Hoekstra met het proefschrift ‘Headache, pain coping and quality of life in children’. Zij ondervroeg in en rondom Maastricht 2400 kinderen in de leeftijd tussen 10 en 17 jaar. De resultaten: op de basisschool heeft 1 op de 5 jongens wekelijks hoofdpijn; bij de meisjes zelfs 1 op de 4. Op de middelbare school lijdt 1 op de 7 jongens wekelijks aan hoofdpijn; bij de meisjes 1 op de 3 à 4. Mevrouw Bandell registreerde ook de ernst van de hoofdpijn, inclusief bepaalde kenmerken. In de categorie ‘erge’ hoofdpijn kwam opvallend vaak hoofdpijn ‘met migrainekenmerken’ voor. In diezelfde groep gaf 69 procent van de jeugdigen ‘stress’ aan als uitlokker. Mevrouw Bandell ontwikkelde tijdens haar onderzoek ook een ‘helpprogramma’ om met stress en hoofdpijn om te gaan. Deze therapie bleek niet beter te zijn dan een placebotherapie.

Primair en secundair

Er zijn verschillende soorten hoofdpijn. Onder primaire hoofdpijn verstaan we 1. spanningshoofdpijn; 2. migraine (met en zonder aura); 3. clusterhoofdpijn; 4. zeldzamer vormen van hoofdpijn ( worden nu niet behandeld). Veel voorkomend is spanningshoofdpijn. Kinderen wijzen bijna altijd het voorhoofd aan, maar kunnen het ‘karakter’ van de hoofdpijn meestal niet beschrijven. Meestal worden er geen lichamelijke of neurologische afwijkingen gevonden . In dat geval is extra onderzoek, bijvoorbeeld een scan van het hoofd, dan ook bijna nooit nodig. De behandeling van spanningshoofdpijn is niet altijd gemakkelijk. Het voorschrijven van pijnstillers is bijna nooit een oplossing. Het is beter te zoeken naar mogelijke oorzaken van spanning. Tenslotte kan veel uitleggen en de patiënt geruststellen ook effectief zijn. Dure (prisma)brillen, kraken, rechtzetten van wervels of het voorschrijven van kind-onvriendelijke diëten zijn bijna altijd zinloos.

Secundaire hoofdpijn is symptomatisch, d.w.z. dat de hoofdpijn veroorzaakt wordt door een onderliggende ziekte, bijvoorbeeld voorhoofdsholteontsteking, griep, hersenschudding, hoge of lage druk in het hoofd, hersentumor, enz.

Rode vlaggen

Rode vlaggen betekent: oppassen! Bij een aantal symptomen dienen ouders gewaarschuwd te zijn en zo snel mogelijk een dokter of neuroloog te raadplegen. Enkele van die symptomen zijn:

Symptomen kindermigraine

De verschijnselen van migraine bij kinderen wijken enigszins af van die bij volwassenen. Kinderen hebben migraine als zij:

Aura

Een kind dat voor de eerste keer een aura ervaart, zal daar net als de ouders best wel van kunnen schrikken… De verschijnselen duren slechts kort en treden op vlak vóórdat de pijn van de hoofdpijn begint. Ze zien zwarte vlekken, schitteringen, lichtgevende ballen of strepen. Soms kunnen ze niet goed uit hun woorden komen en/of hebben ze tintelingen in of een verlamming van een arm of been.

Gekke verschijnselen

Soms is de zaak echter minder eenvoudig. Er komen bij kinderen allerlei aanvalsgewijs optredende en soms heel gekke verschijnselen voor zonder hoofdpijn, die we toch als een soort migraine kunnen beschouwen. Bijvoorbeeld: In de loop der jaren echter gaat ‘kindermigraine’ steeds meer op de migraine van volwassenen lijken. Van ‘overheen groeien’ is lang niet altijd sprake. Na 8 – 25 jaar heeft 40 – 60 procent van de volwassenen die als kind migraine hadden, die migraine nog steeds.

Behandeling

Afgezien van ‘bedrust’ voor kinderen met migraine kunnen zij ook behandeld worden met medicijnen, zowel aanvalsafbrekende, als medicijnen die de frequentie en de ernst van de aanvallen moeten verminderen (profylaxe). Het is hier niet de plaats om alle medicijnen te noemen die in aanmerking komen. Belangrijk is te weten dat er verschillende studies zijn gedaan naar de werking van triptanen bij kinderen. In Nederland is een onderzoek afgerond bij kinderen tussen 12 en 17 jaar naar het effect van sumatriptan neusspray 10 en 20 mg als aanvalsbehandeling. Inmiddels is dit middel geregistreerd voor kinderen vanaf 12 jaar tot en met 17 jaar. (Zie hiervoor Hoofdzaken 4/2003).

Nog even de vragen aan het begin van dit artikel:

  1. Kinderen hebben bijna nooit hoofdpijn. ONJUIST.
  2. Als kinderen hoofdpijn hebben is er meestal sprake van een ernstige afwijking in het hoofd. ONJUIST.
  3. Migraine bij kinderen komt bijna nooit voor. ONJUIST.
  4. Als ze al migraine hebben ‘overgroeien’ ze die meestal. ONJUIST.
  5. Als kinderen migraine hebben, kun je er niets aan doen. ONJUIST.
Casus 1
De jongeman is nu 21 jaar. Tussen zijn 2de en 4de jaar had hij nachtelijke aanvallen van braken en hoge koorts. Tussen zijn 5de en 7de jaar had hij lichte hoofdpijn, maar zag daarbij soms vreemde misvormde gezichten, bijvoorbeeld die met de neus dwars op het gezicht en dat vond hij zeer grappig (= Alice in Wonderland syndroom). Na zijn 14de jaar kreeg hij migraine-aanvallen met aura, meestal geprovoceerd door spannende omstandigheden of net daarna. Pijnstillers als paracetamol en ibuprofen hadden geen effect en Imigran neusspray was voor hem toen nog niet beschikbaar.


Casus 2
Een meisje van 14 jaar heeft vanaf haar 9de jaar af en toe ‘gewone’ hoofdpijn, maar vanaf haar 12de jaar komt die steeds vaker voor; de laatste jaren zelfs 4 of 5 dagen per week de gehele dag, zodat ze van school moet verzuimen. De pijn omschrijft ze als kloppend, maar soms als stekend of drukkend, bij het voorhoofd en/of de slapen. Bij ernstige hoofdpijn is ze schuw voor licht en geluid. Het is een ‘gewoon’ meisje, zonder extra problemen op school of thuis en nog zonder liefdesverdriet. Moeder had vroeger dezelfde hoofdpijn en daar was toen en ‘dus nu ook niet’ niets aan te doen. De diagnose luidde: combinatie van dagelijkse spanningshoofdpijn en migraine (en als ze geleidelijk meer pijnstillers gaat slikken krijgt ze vroeg of laat zeker ook medicatie-afhankelijke spanningshoofdpijn!).

Dit artikel is de bewerking van een lezing door P.A.Th.Carbaat, ter gelegenheid van de oprichting van de Werkgroep Kindermigraine van de Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten. De heer Carbaat is neuroloog, werkzaam in het Albert Schweitzer Ziekenhuis te Dordrecht. De bewerking is van Dick de Scally.

Uit "Hoofdzaken", het blad van de Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatienten

Terug naar Medisch

Terug naar de Migrainerubriek