De entree is indrukwekkend, een plaats vol mystieke aanwijzingen over dood en leven, over creatie en niet-creatie, over het verschil tussen iets en niets, tussen zijn en niet-zijn. De lezer moet daarna zijn weg door het gebouw vinden.

Fundamenteel is het fundament, een prachtige verbeelding van een legende over de Praagse rabbi Jehudah Löw ben Bezalel. In 1592 krijgt de rabbi van Keizer Rudolf II de opdracht een golem te maken, een levend wezen uit niets, enkel door de kracht van de mystiek. Op het fundament van de legende van Löw bouwt Mulisch een verdieping.

De verdieping bestaat uit verscheidene etages die tegelijk maar één verdieping vormen, een filosofische. Er is Victor Werker, niet zomaar een mens, maar een die zich als wetenschapper verdiept in het raadsel tussen leven en dood, tussen iets en niets, tussen creatie en niet-creatie, tussen zijn en niet-zijn.

Maar het verhaal dan? Door de ramen kijken we in het leven van Victor Werker. Dat leven is een afspiegeling van een doolhof, dat tegelijk zijn woning achter die ramen is.

Victor Werker is in de wetenschap een beroemd man; zelfs de Nobelprijs staat misschien op hem te wachten. Hij staat op het punt de allereenvoudigste, onafhankelijke levensvorm te scheppen. Tegelijk is zijn eigen leven gevuld met dood.

Uit zijn brieven komen we te weten dat het bij zijn vriendin Clara Veith verwekte kind Aurora dood is. Het wordt geboren en tegelijk niet geboren. Op het moment van de geboorte van het dode leven laat hij Clara in de steek. Hij is er niet bij. Clara verlaat hem. In zijn brieven, gericht aan Aurora, zoekt hij tastend naar de oorzaak.

De hoogste verdieping van architect Mulisch is de dood van Victor Werker zelf. In een entourage die lijkt op Amsterdam en Praag tegelijk gaat hij, na een bij toeval afgeluisterd telefoongesprek over een op handen zijnde aanslag, op zoek naar de moordenaar. Hij die leven en dood schiep, zal zelf gedood worden, zoals eigenlijk al voorspeld is in het fundamentele verhaal over rabbi Löw.

Waarheid verandert in dood. Victor Werkers leven bouwt zichzelf op en breekt zichzelf af op de manier waarop het gebouwd en afgebroken wil zijn.

'De Procedure' is een gebouw, waarvan de stenen gevoegd zijn met het eeuwige probleem: 'To be or not to be'.

Aan die vraag heeft Harry Mulisch een nog groter raadsel gevoegd, namelijk die van het omgekeerde: hoe maak je 'to be' uit 'not to be'. Raadsels toevoegen aan raadsels, dat doet eigenlijk alle kunst.

Uitg. De Bezige Bij, ISBN 90-234-3714-4, 301 blz. gebonden, ƒ 49,90.