Uut `t vuufde
nummer, zeumer 1999
'Ier ei je
n dan: 't vuufde nummer van 't tiedschrift Noe. En dat mee meer as windkracht
zuudwest zevene tegen; de mensen die a de discussie in de Zeêuwse media de
leste weken gevolgd è, wete wat a me bedoele. Gelukkig is de sturm gae ligge.
De mensen die a 't eerst nie echt seêns waere mee Noe, onze stichting en onze
schriefwiezer, bleke 't toch nie zò oneêns mee ons as da ze dochte...
Mae goed, vo
zukke praot van een cent de pinte 'ebbe je gin abonnement op Noe. Wae dan wè
vo? Vo 't thema van dit nummer, misschien: de Zeêuw op 't randje van de eêuw.
In een stik of zes portretten van 'êle geweune mensen van verschillende oudtes
en mee verschillende achtergronden en beroepen, ka je een soortje dwasdeursnee
ziee van de Zeêuwse saemenlevienge op 't ende van 't millennium. Maek dat maer
's nae!
Jan Bruens ei Zeêuws-Vlaomse oud-wielrenners
geïnterviewd over stimulerende middelen: ‘a je kapot zit en 't is
een waermen dag, dan neem je wa cola en Captagon en dan rie je de koers fluitnd
uut. Zô goeng da.' Cees Priem za geniete.
Jan Zwemer
ei ook wiste fietse. Ie eit 't zonder Captagon toet 'alfweg Seros en Grieps
gebrocht. Daer, bie de 'milieustraat', eit n z'n pedaalimmer weggegooid. Mae
was t't wè in de goeie container?
Zelf è 'k mee Jan van Broekhoven nae 't
West-Vlaomse Ramskapelle om tartaarsause geweest. Impersant è me d'r
een pint gevat en een vint mee preie achterop z'n fiets van de wegt af gekeke. Mae da was nie expres.
En d'r stae nog
een berg meer biedraegen in deze zeumer-Noe. An aol die artikels, veraelen en
gedichten (weer een 'êle fraoie van
Lou Vleugelhof) ka je ziee, da je in de streektaele over aolles kan
schrieve. Maek dat ook maer 's nae!
Vo 25 gulden
per jaer krieg je vier nummers van 40 bladzies. Een los nummer kost f 7,50
(aolles incl. 6% BTW). Bestelle kan via ons formuliertje.
Coureursveraoln uut Zeêuws-Vlaondern
Jan Bruens
I.
'k Was vuuftien
jaorn toen ik begon mee wielrenn bie de aspirantn. Dao wier niks anders
gebruukt as boerenbroôd mee een schelletje 'espe. D'r wiern geên middels gebruukt
bie d'aspirantn of nieuweliengn. As amateur begin je mee vitamines te werkn.
Da's 't ênigste eigenlijk. Mee andere renners wier d'r wel is over doping
gepraot, zô van: dit is dit en dat is dat. 't Is meêr van je èt de klok 'oôrn
luuen, mao gin mens weet waor a de klepel 'angt. En je weet oôk nie 'oe an 't
spul te geraokn.
Waorom da
spul pakn? 't Is nie vo 't geld of zô. 't Meêr compensaotie vo nie goe mee te
kunn of een gebrek an training te compenseêrn. A je een keêr minder goed gereen
ao, nam je wel is van die 'artjes of van die roôie of groene toestandn. En oôk
wel a je geên tied g'ad ao vo te trainn. Achteraf gezien 'êle simpele diengn.
Je wier d'r aleên mao zenuwachtig van.
Toen 'k vo
de tweêde keer begost te fietsn bie d'amateurs èn 'k vee spul gebruukt. Dat
'ouw je toch. Om nao een redelijke training toch da bitje meêr te kunn geevn.
Om makkelijker mee te kunn en pries te rieen. Om mao van voorn te kunn zitn.
Maor 'n topper zou 'k toch nooit nie meêr geworn zien. Da goeng lang van z'n
leevn nie. Je pakt vo da klêne bitje meêr te kunn geevn. En da doet 't.
Ik paktn
Captagon en Dexidrine was d'r ok al. 't Was toen a nie meêr bie den apotheek te
kriegn. Je most die spuln van eên van de renners zien te kriegn. Je most eevn
weetn van 'oe of wa. Tusn de mann onder malkander wier da geregeld.
't Was in
de jaorn zeventig dan wier der ok mee 'ormoonn geëxperimenteêrd. Da kwam van de
dokters en d'r waorn joengens die an da spul begonn. 't Mostn nie eêns coureurs
zien die da spul van de dokter aodn, mao gewoon van een ander iemand die da
voogeschreevn kreeg vo spierversterking of tegen vermoeideid. 't Goeng via,via.
'k Za je
een keêr een ander veraol verteln. 'k Was ergenst in de Waoln op vakance. Mee
de tente en 't 'êle gezin d'r bie. D'r waorn mensen die 'aodn oôk koersfietsen
mee en daomee raoknde ik in contact. Dao goeng ik oôk mee fietsn. D'r zat een
'êle ouwe beroepsrenner bie, nao de zeventig liep die toen a. Iedern dag
drogeerdn ie z'n eign. Ie zag zô grauw as een padde. 'K Zien wè een keêr bie 'm
tuus gewist en toen zei die: ‘Gaot een keêr mee'. En in z'n kelder, ergenst
vanachter uut een kaste 'aoldn ie een doôsje mee drie spuitn. Da was
Deca-Durabolin, een anabole steroïde. En da was echt spierversterkend, ee. Mao
in 't begin wist niemand wa of da was. Dan wier d'r over gescheevn in
Wielersport. 't Was geweldig, zeien ze. Je zou d'r 'eêl goe van gaon rieen. En
volgens iedereên die 't weetn kost, kreeg je d'r dijen gliek boômstamn van. Maor
an de spuit zien 'k nooit geraokt. Ik was te bange omda 'k d'r niks van wist.
Op den duur
èn 'k die spuitn weggegeevn. Da was zô geleegn, a je coureur bin dan praot je
daor over, vanzèlf. Oôk op je werk. Dus op een keêr wier d'r over doping
gepraot natuurlijk. Op een bouwwerk was da. Dan zei d'r eêne: ‘Ei je niks vo
m'n duuvn want ze vliegn zô slecht'. Waorop ik zegn: ‘Ik èn wè wat'. Toen èn 'k
die spuitn opgedookn en meegenoomn nao de bouw. De dosis was vo een volwasn
vint van tachentig kilo, dus kon je bie een duuve mao een kleên bitje inspuitn.
'Wao mo je
dat doen?' zei de duuvnmelker. ‘In z'n borstbeên natuurlijk,' zeg ik, ee. Een
duufje gepakt en prrrrrrrt, een picuurtje gegeevn mee Durabolin. Die duven
vliegen noe nog in 't rond. Die bin nooit nie meêr geland.
De ênigste
'ormoonn die ik zelve ooit gebruukt èn, zaotn in een vitaminepreparaot.
Achteraf bekeekn, dan. Da was Revitanol, da bestaot nog mao dan zonder
'ormoonn. Mao 'k moe zegn: a je 't gebruukt en goed getraind bin, rie je de
koers uut mee je viengers in je neusgaotn. 't
Was bie d'amateurs. Wudder giengn koersn in Nevele, in Belgn. Ik kom dao en alle grôte
coureurs van Belgn waorn d'r en oôk alle toppers van Nederland. Mee
'onderdtwintig man an 't vertrek op een smal wegeltje, net buutn Nevele. En
vuuf minuutn vo de start ao d'r eên de goeiïgheid om te roepn: ‘De BOB zien
dao, de BOB zien dao'. De BOB was de Bijzondere Opsporings Brigade, moe je
weetn. En iedereên zenuwachtig. De gastn die wa bie udder aodn, greepn naor
udder achterzakn en smeetn alles in de sloôte. D'r was 'êlegaor geen politie,
vanzèlf. Toen was ik nog zô zuver as wat en ik ree dien dag twiddes.
Ik èn 't
ook is g'ad da'k best vee gepakt 'aon en 'alf koers afgestapt zie. Toen wa
pintn gedroenkn mee de maots uut de koers en dan nog wa cognacjes. Nou, dan
sliep ik 's nachts echt nie. Ka je begruupn. 's Morgens om vier uurn paktn ik
m'n fiets en om vuuf uurn stoeng ik in de kreeke te kiekn. Nao de visjes.
't Werkt dus wè. Mao echt, je wist nie wat a je dee. As een ander iets dee, dee
je 't oôk.
Kiek, sì,
je zit kapot, 't is een waerme dag. Dan neem je wa cola en Captagon en dan rie
je de koers fluitnd uut. Zô goeng da.
[In Noe nummer
5 stae nog meer koersveraelen]
Lou
Vleugelhof
't Is lômerig
weer,
zelfs de
perebieën vergeten te straèlen.
Den diek lei zò
lui en net eênder as a t'n 'eleid is
mie bochten as
aermen van een boerinne;
op den 'oek
staè 'n lindeboôm om onder te slaèpen.
Om den 'êlen
dag te versmossen
om niks te
wezen as een blad an een boôm
of een waerme
steên in de zunne,
mò j' ier nie
weze; 't is aoltied werken
'eblaèze, zelfs
op een lômerige zondag
zit god achter
je reet mie een zunig gezicht.
Marco
Evenhuis
't Is
zondagmiddeg, de dertienden juni. 't Is verkieziengen in Belgie. Ze vrêze vo
een zwarte zondag, een nieuwe recorduutslag vo 't Vlaoms Blok. In Brussel zoue
de 'brunen' wè r is een absolute meêrdereid in 't Vlaomse deêl van de
gewestregerieng kunnen kriege. En, deur aollerande ingewikkelde relaties tussen
aolle Belgse regeriengen, op die maniere den 'êle Belgse polletiek kunne
ontwrichten.
De
inweuners van Ramskapelle, een durpje in de West-Vlaomse polders tussen Brugge
en de kust, za 't op ulder rik roeste. Die bin aol nae de kermesse in 'Eist,
drie kilometer verderop an de kust. ''s Uchtienks stemn en daonao 't leevn in.'
A me bie 't
stembureau in 't petieterige gemeênte'uusje van 't durp ankomme, bliekt de
deure a sint een uur of driee toe.De klokke slae viere. Een kleine man mee een
grôte Belgse sportfiets ei een maeltje preie in een bruun pampieren zakje onder
z'n rekkers. Ie lacht vriendelijk, mae vergeet daebie te sturen. Een
ongesnikkerde snok an z'n stuur bliek net nie ongesnikkerd genoeg om n tegen de
kallesiekeien te kriegen. Die preie za wè tuus komme vandaege.
Tegenan de
kerke lei natuurlijk een café. Burgerwelzijn oor sint een paer maenden
uutgebaet deur Gaby. ''t Is 'ier gin café vo passantn, ee. 't Is vooral volk
'ier uut de buurte. Alleên deu de weeke èn me wat anloôp van buutn 't durp. Dan
maokt 't werkvolk dat in Zeêbrugge werkt, 'ier een pitstop.'
Burgerwelzijn
is Gaby's eerste café nie. In 'Eist, waer a ze vandaen komt, ei ze oôk achter
den toôg gestae. ''k Zien een cafédochter, sì. An me widder trouwdn, ao m'n nonkel
een café, m'n neef een café, m'n zuster een café en m'n moeder een café. De
vorige uutbaotster 'iere èt er dertig jaor gezeetn en die daovo oôk dertig
jaor. 'k Peinsn 'k èn nog 'eêl wa jaortsjes te gaon.'
Kermesburgemeêster
Ramskapelle
is een deêlgemeênte van 'Eist. Saomn mee Westkapelle, Oôstkerke en 'Eist zelf.
Gefuseerde durpen mee een stikje zelfstandigeid en een burgemeêster. In aolle
vier de durpen van 'Eist kieze ze die mee de kermesse. In 'Eist is 't noe
kermesse, dus die van 'Eist bin vandaege an de beurte om te kiezen.
In
Ramskapelle is 't pas over een week of tweêe 'kermesse-mee-verkieziengen'. In
't café 'ange de naemen van de kandidaot-burgemeêsters op: Fille (die eigenlijk
Rudy Catysse 'eêt), André Braems en Gerard de Vlieghe. Gerard is misschien nog
wè 't actiefst van aol. D'r 'ange zelfgemaekte posters van z'n in 't café en
oôk verderop in 't durp ka je in grôte, 'andgeschreve krulletters leze: 'Een
voorvechter van in de wiege, stem voor Gerard de Vlieghe'.
D'r angt
ook een competitiebord vo 't bie'ouwen van de uutslaegen van Krachtbal
Ramskapelle in Burgerwelzijn. Bie krachtbal, vreêd populair in Vlaenderen, oor
een bal van vier kilo deu twì ploegen over en weer gesmeten. De de joenkjes van
Ramskapelle doen 't stikkegoed, weet Gaby: 'De kadetn stoengn overlestn nog in
de finaole van de beker van Belgn. 't Is leutig om nao te kiekn. Bie de grôte
mensn ei je d'r die twintig meter smietn, ee, mee zô'n bal.'
In
Ramskapelle spele ze ook troumadam. 't Ei wè wat van 't Zeêuws-Vlaomse krulbollen:
'Dat is boln in gaotn gooin. Platte boln zien dadde en die moe je dan in een
gat gooin vo puntn, ee. En je èt oôk toptaofel. Dan neem je een toppe, doet er
een koord rond'eene en zet dat in een taofel. Dan slao je die toppe af up de
taofel en dao top je kegeltsjes mee omverre.'
Tartaarsause
Me doee nog
een rondje over 't durp. Nog aoltied nie vee te beleven. 't Za dus wè gae, daer
op die kermesse in 'Eist. 't Kleine durpswienkeltje is open. Me kôpe een potje
tartaarsause. De bazinne neemt 'eur werk serieus op. D'r bin naebie gin
klanten, maer ze ei nie vee zinnen in een gesprek. D'r moe gewerkt ore, oôk op
zondag.
Terug nae
't café dan mae. Gaby vertelt verder, bliee mee 'eur tweê ênigste klanten. Z'ei
mee de ouwetjes van Westkapelle, gemeênte 'Eist, wè r 's in 't Walcherse
Westkappel geweest. Zòmae, vanwege de naeme. 'Ge èt er van die grôte kanons,
ee, op den diek'.
Achter ons
taefeltje 'ang een kasse mee schuufjes. 'Spaarclub Nu of Nooit', staet er op.
'Da's een maondelijkse spaorclub', weet Gaby. 'Ge spaort wat a ge kwiet kan en
op 't ende van 't jaore is t'r een soupé.' Amperan den 'elt van de veertig
schuufjes bin in gebruuk. De naemen van de spaerders stae d'r keurig op. Fille
spaert oôk mee.
De
tillefoôn gaet. 't Is fermielje mee een café in 'Eist: 'Neêe, ik zitte zelvn
tenden. Ik èn nog wè een bak of viere Hoegaarden.' De collega-café'ouwer ei gin
belangstellieng. Ie za een ander fermieljelid moete belle om an z'n gerief te
kommen. Zò'n kermesse maekt dostig.
D'r komt
een man binnen. Ie is op de kermesse geweest en ei vernome wien a de nieuwe
burgemeêster is. 't Is een vrouwe, Linda Slabinck. 'Met de vrouw naar 2000',
staet op 'eur affiche die naest 't bord van Krachtbal Ramskapelle 'angt.
Blauwen en
brunen
't Oor
drukker. De onderdeure zwaoit weer a open. 'Dag Camil. Stella'tsjen zeker?'.
Camil 'apt in 't schuum en neemt z'n vaste plekje in, tegenan de spaerkasse. Ie
za te vertrouwen zien. De tv gaet an vo de verkieziengsuutslag. Vee is t'r nog
nie te zien, mae d'r is weer een onderwerp om over te praoten vo de stamgasten.
Gaby ei ervaerieng mee 't café'ouwen.
'Gie èt vo
't Blok gestemd!' zeit Gaby mee een felle stemme a 't gesprek stil vaolt. Een
beschuldigende vienger wiest op de neuze van eên van de mannen an de bar.
'Ikke? Bèneên-ik. 'k Zien vo de blauwen'. Stemme vo de 'brunen', dae zwieg je
over.
Toch bin
d'r 'ier op 't durp oôk Blokkers. A me terug nae den auto lôpe, staet er een
man op den 'oek bie 't café. Ie eit oôk a zò'n aollemenselijk grôte sportfiets.
Ie noemt een paer 'brunen'. De naemen zeie ons niks, net zò min as de
uutgebreide stamreeks die a d'r bie 'oort. Zelf stemt n aoltied CVP, 't Belgse
CDA. Waerom? 'A ja, bèjao... da zien 'k zô gewoon, ee. Wat de CVP wil mee Belgn?
Ik èn d'r gin gedacht van, mao 't za wè losloôpn, ee meneêr!'
't Liep nie
los mee de CVP, de partij verloor flienk. De 'blauwen' van de VLD, de Vlaomse
VVD, wonne. Net as 't Vlaoms Blok. Mae een zwarte zondag wier 't nie; in
Brussel 'aelde 't Blok nie genoeg stemmen om lillijk te kunne doen bie de
saemenstellieng van de gewestregerieng.
A me 't
durp uutriee, kieke me nog eên keer om. Ramskapelle, 'onderdvuuftig
brievenbussen ('de facteur è 't gezeid') mee een café in 't midden en de kerke
d'r nest. Een paer Vlaomse trekpaeren lôpe deur een 'ollebollig weitje mee
troenken. De paeren schure tegen een groôt bord mee een foto van een 'ideale'
Vlaomse fermielje, 'Baas in eigen land' staet er bie. Die van Ramskapelle, de
luitjes in Burgerwelzijn, de kèrels mee ulder sportfietsen en de bazinne van de
durpswienkel, bin baos in eigen durp. Da's groôt genoeg en ze è d'r gin Vlaoms
Blok bie nôdig. Ze 'ouwe 't liever een bitje gemoedelijk.
Ramskapelle leit an de Riante Polderroute, een fietsroute daer as
ze je bie de VVV van Sluus van aolles over kunne vertelle. En de deurgaende weg
van Sluus nae Brugge is oôk nie verre weg. A je nae Westkapelle rechtsaf slaet
richtieng 'Eist, rie je zò 't durp in.
Dit stikje is 't eêste in een serie bezoeken an onze
'taelburen' in 't zuuen. Noe wil ielke drie maenden een lezer een pieltje laete
gooie op een kaorte van West- en Frans-Vlaenderen en maekt daenae een
rippertaoge van 't plekje daer a de piele landt.
Me è geprobeerd de taele van Ramskapelle in de citaten zò
goed meugelijk weer te geven. De rest is in 't Walchers zòas de schriever dat
kent.