Uut
`t vierde nummer, vojaer 1998
Noe nummer
viere kwam wat laete uut, mae 't resultaot mag t'r wì zien: veertig pagina's
Zeêuwse veraelen, gedichten en rippertaoges die geliek wì zonder bie de beste
duzend Zeêuwse pagina's van aolle tieden 'ore. Wezenlijk waer!
'Ieronder 'n
stik van Jan Bruens, de
man achter 't vanuut Aernburg bestierde anarchistiese blad Gramschap, over de
'aegepuut-gekte in zien weunplekke. Zelfs Jan Wolkers is vo die rot-puutjes nae
Zeêuws-Vlaenderen gekomme. Erger nog: ie eit er een boekje over geschreve!
Bruens doet er een aor boekje over open.
Dan è me
nog een In Memoriam vo
Piet Pol de Bereboer, de leste echte jutter, strôper, bereboer, zei mae vrieen
vint van de Polder. Jan Zwaps schreef een gedicht. En as toetje wì een stikje
van tv-kok Eric Rotte.
Die joen maekt wat klaer. 't Is van gin wonder: a 'onderde jaeren bin de
Rotte's een bekende bakkersfermielje in Zeêland.
Vo 25 gulden
per jaer krieg je vier nummers van 40 bladzies. Een los nummer kost f 7,50
(aolles incl. 6% BTW). Bestelle kan via ons formuliertje.
Jan Bruens
De beginseln
van puut- en salamanderliefde leêrden 'k in m'n vroegste jeugd. 'Wa's da noe?',
gilden m'n moeder toen ze in 't raomboôrd een weckflèsse vol mee puutn
ontwaordn.De flèsse was toe, 't zunnetje scheen d'r op en 't 'êle gedoe gistende.
Oôk m'n eêste salamanderliefde was rap voobie. 't Beêstje ontsnapten uut den
immer en wier een jaor laoter as een kleine mummie achter 't b'angsel gevondn.
In die
jaoren stoeng diernliefde nog in de kinderschoenn. M'n ouwers voerdn toen nog
een primitieve chemische oorlog tegen de vliegn mee een Flitspuit. Mao as je 's
een keêr een vlieg de vleugels uuttrok, zei m'n vaoder: 'Stop dà. Zô is Hitler
oôk begonn'. 'k Wist toen nog nie eênst 's wie of da was.
Laoter
gieng 'k vee visn in de polder. Mee een schepnet. A t'r een keêr een puut
gevangn wier, kreegt ie 'n stikje riet in z'n aers en wiert ie opgeblaozn en
truggegooid in 't waoter. Mee salamanders gieng 't nie vee anders. 't Veraol
gieng a ulder staertn wee angroeidn. Wulder wistn van geên verschil tusn
salamanders en 'aogedisn (akketesn noemn ze die oôk wê) en dus wiern de staertn
van minstens dertig salamanders afgesneejn. Daonao wiern de diern terug in 't
waoter gegooid. Van ulder zwemkunst was nie vee over. Ze zoenkn geliek een
baksteên.
'k Schrieve noe
een 'alven eêuw laoter. M'n woonste 'eêt Aernburg. Kikkerstad. Je kan 't zô'n
bitje zien as 't Vaticaon van de puutn. 'Ier staon de puutebill'n, zô as die zô
vee in Sluus geconsumeêrd worn (mee knoflooksause), in een kwaoin reuk. Wulder
'èn een echte kikkerfontein, burgtkwaokertjes, een kikkerpad en noe oôk nog een
echt kikkerrisservaot. Het kwaokn 'èt 'ier exorbitante vurmn aangenoomn.
In de
kikkerstad zelve weunn de meêste kikkers, een variëteit die Hyla Arborea 'eêt.
In 't durp liefdevol takkepuut of 'aogepuut genoemd. Ze komn 'ier overal voo.
In de 'oven en bogerds. 'Ier zien die puutn 't beste af. Van 't risservaot, net
buutn 't durp, weet 'k da nog nie zô. Da's een zôgenaomd beschermd plekje van
nog geên 100 meter deursnee, omgeevn van prikkeldraod en een grachtje mee
daoromeene 'n macadamwegeltje, toch nie direkt een ideaole habitat voo puutn.
Mao ja, 'k zien geên deskundoloog.
Toen 'k op
een keêr een wandeliengetje naor 't puutn-tuusland maokende, praotten 'k een
bitje mee mensn die dao weundn. Die zeien an de reigers de meêste puutn al
opgevreetn 'aon. Ze lachtn d'r maor een bitje om. De plaotselijke
natuurbeschermers 'anteêrn wetsartikels om mensn buutn de deure te 'ouwn, mao
zien vergeetn te dienkn an een no-fly zone voo de ornithologische luchtmacht.
Voo zeker worn alle puutn die ao ulder paorienge de boôm in wiln bie 't
oversteekn deur auto's platgereejn. De toekomst van de takkepuutn die d'r eign
moetn 'andaovn an de Kruusdiekschanse buutn Aernburg, ziet 'r nie erg
roôskleurig uut. In mien oôgn is da risservaot een echt Bantoestan voo puutn.
De letstn
tied wier d'r vee geover die puutn gepraot. Zô 'oôrden ik overlest 't veraol
van een takkepuut, die 'n 'êlen aovend lang, gekleefd an een keukenraom, mugn
zat te vangn. En wien èt 'r nie gehoôrn van de beroemde schriever Jan Wolkers,
die een pelgrimstocht naor Aernburg ondernam en wiens boekje in de plaotselijke
supermart te koôp leit. 'k Durf 'aost te zegn a de takkepuut deur alle
publicteit, tegeliek mee mee de anbiedieng van t-shirts, boekn, CD's mee
gekwaok, zelfst 't uutdeêln van kikkerordes groôt gevaor oplevern voo deze
amphibische doedelzakblaozers. Bie een diernhandelaor wiern overlestn meêr as
250 takkepuutn en salamanders in beslag genoomn.
En 'ier in
't durp trof ik bie een wandeliengetje tweê luitjes die an mee een schepnet
doende waorn. Salamanders vangen. Ze 'aon een goeie vangst. Om te verkôpen.
Geliek in Sluus is de puut een verhandelbaor produkt an 't worn. De diern gaon
vanuut Aernburg op reis naor een onbekend terraorium ergest in de Randstad.
Ulder neevn
en nichtn, de groene puutn, treft een erger lot. Voo 't kikkerkannibaolisme
slaot de kikkerslaoger mee een vliemscherp mes 't lief van de puut in tweêën.
't Paddesprienggedeêlte gaot in potjes, de rest gaot nao de destructie. Me
praotn dus mao liever nie meêr over 't lot van alle beschermde familieleedn van
de takkepuut, zôas neef Bufo bufo (in goed Zeêuws: padde). Ulder ênigste
beschermieng is te vindn as z nao doôdgereeën te zien, gevondn worn deu een
natuurliefhebber. Een dosis 'aorlak zurgt dan voo 't eêuwige leevn.
Mao d'r is vee
meer an d' and. In Aernburg kenn wulder oôk de 'oôgste vurmn van diernliefde.
't Volgende 'èn 'k kortgeleen g'oôrn. Bie een vrouwe zaotn regelmaotig
'aogepuutn in den 'of. Ze 'aon d'r een dennebosje en dao zaotn d'r regelmaotig
in. Da was leutig om te 'oôrn. As 'eur man gieng 'out- kappn voo den
'outkachel, begonn de puutn te kwaokn. Mao 't kon oôk gebeurn an ze d'r wa
minder leutigs mee meemaoktn. Zô was 't een keêr tegen den aovend en die vrouwe
docht: nog eevn een keêr d' aoge knipn in de brandgangk. Da most nog even
gebeurn. En 't was van rap, rap, rap. ''k Za een keêr sjette geevn', docht ze.
'Op een
gegeevn moment 'oôr 'k-ik een aorig geluud uut d'aoge komn', verteldn ze. ''t
Goeng van puuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuut. Dien puut riep z'n eign naome. Mao da
wiste 'k-ik op da moment nog nie. 't Kloenk een bitje als een leegloôpnde
ballonne'.
Toen a ze
goe keek, zag ze een bloedspoortje in de 'aoge en ze docht: wat 'èn 'k noe
gedaon? Toen ze goe keek zag ze een 'aogepuutje 'angn in de takjes van de
'aoge. Ze zei: 'Gie grôte sukkelaore, da je- gie uutgerekend in die 'aoge wil
zitn binst an ik dien nog knipn wil. Wa moen 'k noe gaon doen?'
Wa doe je
normaol mee een beêst dat a gewond gewond is? Dat probeer je te 'ersteln. Dus
'èt ze dien puut in een doôze geleid. Z'n êne poôtje zag er nie best uut en z'n
andere poôtje was d'r bienao afgeknipt. Da was toch mao zielig. Ze ao dan oôk
vee compassie mee da beêst, dus zie op d'r fiets nao de diernarts d'r mee.
Ze kom binn
en ze zegt: 'Ei je dat a 'n keêr meegemaokt? Ka je dao nog wat an doen'.
De
diernarts zag t'r nog wè broôd in en 'èt dat êne poôtje gehecht en 't andere
mee een zilverkleurig zalfje afgedekt.
'Daonao', verteldn
ze, ''èn 'k dien puut op een rustig plekje gezet, mao de volgenden dag wast ie
toch doôd. Toch wè zielig, ee?'
Jan Zwemer
de wind waoit
'ier dikkels uut 't westen
de bomen
die wete 't allank
z'ebbe ulder
takke geboge
de mènsen
ulderen gank
de klei is 'ier
goed vò den dezen
kwaed en
gemeên vò den dieen
mè j'eit
er, die lichte d'r 'oôd op
om in 't
vervolg ... nè bóven te zieen
j'eit er, die
kajje nie begriepe
z'oore, wat
een ander nie 'oort
in de
zeêwind 'oore ze vrie'eid
zelfs de
bomen fluustre dat woord
en de boskatte
biest deur de braemen
de zeêdamp
kruupt an onverwachts
't wil aol
z'n eigen aerd volge
en een
stroper ... nè buten toe 's nachts
zò eên kent de
natuur: ieder 't ziene
ontloopt
'im een 'aes, geên bezwaer
ie jaagt vò
de voet en kriegt 'n
een kans,
dan neemt 'n d'n waer
en ie ziet er
de moggen danse
'oort de
koekkoek z'n roep over 't land
in de
Mantelienge bin mènsen
mèr een
deêltje ... van een grôter verband
je tel nooit de
wolken, de sterren
mè je
zegeniengen, die wè
een man die
ze vroeg leert te tellen
die za 'ier
z'n vastig'eid è
en moet 'n de
duunkant verlaete
gae weune
in een ander gebied
dan is 'n
ginter geên vreemden
mèr eên die
't wezen van de diengen deurziet
Eric Rotte
Ik stamme uut
een eêuwenoud geslacht van bakkers. Gedurende de leste paer-'onderd jaer was
t'r op 't eên of aore Zeêuwse eiland aoltied wel ergens een bakker Rotte te
vinden. M'n groôtvaoder was eên van de drie bakkers op 't kleine durp
Oôstkappel. Ik was nog mae een kleuter, mae 't stae me nog 'elder vò de geêst,
'oe in de kleine, wèrme en slechtverlichte ruumte, daegelijks een compleet
assortiment broôd en gebak gemaekt wier. Dikkels keek ik gefascineerd toe 'oe de
kneê-machine mee machtige zwaoien het deeg kneêdde. M'n vaoder was
bakkersknecht en ik zie nóg de vaerdige en routineuze 'anden 't deeg afsteke en
wege, om daernae de zwartbeblaekerde, 'alfgevulde blikken in de rieskaste te
schuven; de 'oengerige oven ongeduldig wachtend op de volgende bakronde.
De zwierige
'aelen over 't bakblik mee een spuitzak mee spritsdeêg. 't Schoônschraepen van
de ang ekoekte bakplaeten. De typische boven'andse draoi mee een sliengerende
stroke bruun gesukerd deêg: een bolus in wording.
De
knerpende ovendeuren, de grove jute pannelappen, blienkend van 't vette zwart.
Mae bovenaolles uut was 't er een uutbundige mengelienge van geuren. Vanille,
vers broôd, marsepein, bigarots, kaneêl, sukelaoie, eierkoeken, kruëbroôd en rezienen.
Een wonderlijke wèreld, vreemd en toch zô vertrouwd.
't Is inmiddels
ruum dertig jaer geleje dat m'n vaoder z'n bakkersjas an de wilgen 'ieng. 't
Zwaere bestaen van durpsbakker boôi 'm nie 't perspectief dat n vò z'n eige
verlangde. Ie nam d'r afscheid van zonder d'r nog ooit vee woorden aan vuul te
maeken; 'een min bestaen' zei d'n aoltied, en daemee was de discussie wè zò'n
bitje geslôte. Bakke dee n ook nooit mì; 'ik 'è vò de rest van m'n leven genoeg
gebakke'.
Op een paer
speculaosplanken en een ouwe en gedeukte tuulbandspanne nae, 'ebbe 'k nooit mì
iets uut de bakkerie geziee. Dat viel ook nie op; een 'eêl ander leven
ontvouwde z'n eige vò onze ogen en een kind vergeet gauw. Mae dit vak gaet
diéper dan je j'n eige soms zou wille toegee.
Toen ik een
tiedje bezig was mee m'n restaurant, en ie zag dat ik toch nog a intensief mee
m'n vak bezig was, wandelde n een keer -quasi toevallig- m'n keuken binnen. 'Ik
è nog wat vò je, kiek mae of je d'r nog wat mee an kan'.
Mee een
naebie verontschuldigende blik trok n een staepeltje papier uut z'n binnenzak
en drukte 't in m'n 'and. Verbouwereerd keek ik nae de kreukvrieë, keurig
bewaerde velletjes schriefpapier waerop n de verzaemelde familierecepten, in
feilloôs recht 'andschrift, vele jaeren geleeë ao neergeschreve en bewaerd.
Tenminste dertig jaer lang ao d'n ze regelmaetig zien leie tussen z'n papieren,
mae ie ao 't nie over z'n 'arte kunne kriege om ze weg te gooien.
Een
eêuwen-ouwe kettiengk breek je nie zòmae...