Oxaalzuur

Oxaalzuur is in Nederland nog niet toegelaten, maar sinds kort wel in Duitsland. Omdat oxaalzuur al veel wordt gebruikt en er veel mis kan gaan bij het omgaan met zuren, is het belangrijk de imker hierover te informeren. Alleen als er volgens de spelregels wordt gewerkt, is oxaalzuur een goed bestrijdingsmiddel en veilig voor de imker.
Oxaalzuur is een organisch zuur. Zodra een oxaalzuuroplossing verdampt, slaan de oxaalzuurkristallen neer op de bijen en de mijten. Als de mijten in contact komen met de kristallen gaan ze dood. Mijten die in het broed zitten worden niet gedood. Een oxaalzuurbehandeling is dus alleen in broedloze volken effectief.
Oxaalzuur is verkrijgbaar in vaste vorm onder de naam oxaalzuurdihydraat.
De kans dat varroamijten resistentie ontwikkelen is te verwaarlozen.

Toepassingen
Er zijn verschillende methoden om oxaalzuur toe te passen:

Sproeimethode Besproei de bijen op de raten met behulp van een plantenspuit. Gebruik ongeveer 3 ml oxaalzuuroplossing (3%) per bezette raamkant. Zorg voor een fijne nevel en besproei heel licht, zodat slechts een lichte waas op de bijen te zien is. In tabel 1 staat hoe deze oplossing bereid moet worden. Deze methode is zeer effectief, maar arbeidsintensief. Deze methode wordt in het onderzoek vaak gebruikt als controle voor effectiviteitsbepalingen van andere bestrijdingsmiddelen.   Sproeimethode bij kunstzwerm De sproeimethode kan ook op een kunstzwerm of natuurzwerm worden toegepast. Doe een zwerm (zonder koningin en zonder broed) van ongeveer 6 ramen bijen in een bak en spuit 50 ml van een 3% oxaalzuuroplossing (zie tabel 1) over de bijen. Klop de bijen over in hun nieuwe kast. Voeg dan de koningin bij de bijen.	De sproeimethode
Druppelmethode De druppelmethode maakt gebruik van een oplossing van oxaalzuur in suikerwater (Zie "Het maken van de juiste oxaalzuuroplossing"). Druppel met een injectiespuit of doseerbeker 3 ml oplossing op elke met bijen bezette ruimte tussen twee raten. De druppelmethode kost weinig tijd. Het moet wel zeer nauwkeurig gebeuren: als er te weinig wordt gebruikt werkt het niet goed en wanneer te veel wordt toegediend, kan er bijensterfte optreden.	De druppelmethode
Verdampingsmethode Per broedkamer moet 1 gr. oxaalzuurdihydraat verdampt worden om een effectieve bestrijding te hebben. Dit gebeurt met behulp van een verwarmingselement aangesloten op een accu. Doe voor een volk op één broedkamer 1 gram oxaalzuurdihydraat op het verwarmingselement. Voor een volk op twee broedkamers wordt 2 gram op het verwarmingselement gedaan. Plaats het verwarmingselement onder in de kast. Doordat het verwarmingselement warm wordt, verdampen de kristallen en slaan deze in vaste vorm neer op de bijen. Sluit de bijenkast goed af, om te voorkomen dat oxaalzuurdampen langs kieren ontsnappen. De verdampingsmethode kost niet veel tijd, maar is niet gebruikersvriendelijk. De fijne nevel van oxaalzuur is bij inademing gevaarlijk voor de imker.	Varrox verdamper

Het maken van de juiste oxaalzuuroplossing

Bescherm ogen, neus, mond en kleding bij het maken van de verdunning (zie “Veiligheidsmaatregelen” en “Veilig werken met organische zuren”).
Voor het aanmaken van 1 liter oxaalzuuroplossing van 3% voor de sproeimethode moet 30 gram oxaalzuurdihydraat worden opgelost in 1 liter water. In tabel 1 staat een schema voor het maken van andere hoeveelheden.

Tabel 1. Schema voor het aanmaken van een 3% oxaalzuuroplossing voor de sproeimethode.

Voor de druppelmethode wordt een oxaalzuuroplossing in suikerwater gemaakt. Maak een 1:1 suikeroplossing door 1 kg kristalsuiker op te lossen in 1 liter water. Dit wordt samen méér
dan één liter suikeroplossing. Los in één liter suikeroplossing 35 gram oxaalzuurdihydraat op.

Voorwaarden voor goede bestrijding
Bij oxaalzuur is het van groot belang dat er geen broed in het volk aanwezig is. Controleer daarom eerst het volk op de aanwezigheid van broed. Behandelen van een volk met broed is zinloos, omdat de mijten die in het broed zitten niet worden gedood. Zelfs in december en januari kan broed in een volk aanwezig zijn. Tijdens de behandeling mag de temperatuur niet lager zijn dan 0°C. Bij voorkeur behandelen bij een temperatuur die niet lager ligt dan 5°C. Boven deze temperatuur kan het openen van een volk weinig kwaad.

Wanneer behandelen
Behandeld kan worden in oktober, november, december en januari, maar alleen als er geen broed aanwezig is. In het voorjaar kan een kunstzwerm, die ook broedloos is, goed met oxaalzuur behandeld worden.

Effectiviteit
80% tot 99% van de mijten in het volk wordt gedood. Uit onderzoek is gebleken dat de mate van effectiviteit erg kan variëren. Het is daarom belangrijk dat bij de gekozen behandeling de bijbehorende dosis wordt toegepast. Bij volken met broed ligt de effectiviteit van oxaalzuur onder de 50%. De behandeling van een kunstzwerm heeft een effectiviteit van 90 tot 98%.
Leg enkele weken na de behandeling nog eens een varroalade onder het volk en controleer de mijtval na een paar dagen. Op deze manier kan gecontroleerd worden of de varroamijt inderdaad succesvol bestreden is (zie ook inleiding bestrijdingsmiddelen).

Schadelijkheid voor bijen
Een te hoge concentratie oxaalzuur, meer dan 3%, is schadelijk voor bijen. Ook het herhalen van een toepassing is schadelijk. Bij het sproeien van de kunstzwerm (~ 10.000 bijen) in het voorjaar werd met behulp van een dode-bijenval een bijensterfte van 0,4 tot 2% (60 tot 200 bijen) in 16 dagen gevonden ten opzichte van een bijensterfte van 0,2 tot 0,4% (30 tot 60 bijen) in onbehandelde volken (onderzoek PPO Bijen 2004, 2005). Deze sterfte is dus verwaarloosbaar (zie "Swarm prevention and spring treatments against Varroa destructor in honey bee colonies (Apis mellifera)).

Veiligheidsmaatregelen
Goede bescherming is zeer belangrijk bij het werken met oxaalzuur. Zelfs een oxaalzuuroplossing van 3% heeft een zeer hoge zuurgraad. Als oxaalzuur wordt geïnhaleerd kan dit ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid. Speciaal bij de verdampings- en sproeimethode is de kans hierop groot, maar ook bij het maken van een oplossing en het druppelen moet voor bescherming gezorgd worden. Zorg voor goede beschermende kleding: handschoenen, veiligheidsbril en stofmasker (type P2) zijn noodzaak. Voor meer informatie, zie ook “Veilig werken met organische zuren”.

Residuvorming
Oxaalzuur komt van nature in honing voor. Concentraties van 8 tot 300 mg/kg zijn gemeten.
Bij toepassing van oxaalzuur in de winter is er geen residu terug te vinden in de voorjaarshoning. Zelfs na een oxaalzuurbehandeling in maart (Deens onderzoek) werd in juni geen verhoogde oxaalzuurconcentratie in de honing gevonden (minder dan 60 mg/kg).
Een kunstzwerm begint klein en zal niet direct honing gaan halen, zeker niet als de zwerm op kunstraat wordt gezet. Daardoor zit er bij het besproeien van een kunstzwerm ook voldoende tijd tussen de behandeling en het vullen van een honingbak zodat er waarschijnlijk geen residu in de honing te vinden zal zijn.