Fijnstofconcentraties, daggemiddelde, 1994-2003

De norm voor kortdurende blootstelling aan fijn stof wordt overschreden in grote delen van Nederland. Ondanks de dalende trend zullen er in 2005, het eerste jaar dat de norm van kracht is, nog steeds op grote schaal overschrijdingen plaats vinden.

Fijnstofconcentratie in groot deel Nederland boven de norm

De grenswaarde voor kortdurende blootstelling is een daggemiddelde concentratie van fijn stof (PM₁₀) van 50 µg/m³ die niet vaker dan 35 keer per jaar mag worden overschreden. In een groot deel van Nederland is deze norm overschreden. Alleen in de provincies Groningen en Drenthe is de norm niet overschreden.

Nederland haalt de Europese normen voor fijn stof en stikstofdioxiden niet. Hoewel de luchtkwaliteit de afgelopen decennia in Nederland spectaculair is verbeterd, sterven toch jaarlijks mogelijk 18.000 mensen voortijdig door de vervuilde lucht die ze inademen. Vooral mensen met hart- en vaatziekten zijn kwetsbaar. Ook ligt een groot aantal bouwprojecten zoals wegverbredingen en de aanleg van bedrijventerreinen en nieuwbouwwijken stil. De Raad van State heeft die plannen stilgelegd vanwege de gevolgen voor de luchtkwaliteit.

De mens is de voornaamste luchtvervuiler. Via bronnen als het verkeer en de industrie brengen we grote hoeveelheden schadelijke stoffen in de lucht. Nederlanders worden blootgesteld aan niveaus van luchtverontreiniging waarbij gezondheidseffecten kunnen optreden. Tot deze gezondheidseffecten behoren luchtwegklachten en hart- en vaatziekten, maar ook voortijdige sterfte. Door succesvol europees en nationaal beleid is de luchtverontreining sterk afgenomen. Ondanks deze afname kunnen er bij de huidige niveau's van fijn stof, ozon en stikstofdioxide plaatselijk gezondheidseffecten optreden.

Ten tweede zorgen stikstofoxiden voor verzuring en eutroficatie (bemesting) van het grondoppervlak. Dat zit zo: in combinatie met zwaveldioxide, vormen stikstofoxiden giftige zuren, die op aarde terechtkomen door regen, mist, sneeuw of als droge deeltjes en waarvan sommige biologische mutaties veroorzaken. Zo leiden hoge concentraties NOx in de lucht tot een toename van stikstofverbindingen in het water. Met name in de kustgebieden verstoren deze de chemische balans van voedingsstoffen voor waterplanten en dieren, en leiden ze tot een versnelling van de eutroficatie (overbemesting) wat aanleiding geeft tot zuurstofafname en de vermindering van het aantal vissen en schelpdieren. Stikstofoxiden leiden dus indirect tot een verslechtering van de leefomgeving

Ten derde zijn stikstofoxiden belangrijk voor klimaatverandering. Ruwweg geldt: hoe meer stikstofoxiden, hoe meer ozon. Aangezien ozon vooral op grote hoogte (10-15 km) de warmtestraling goed kan vasthouden, zal het broeikaseffect versterken. Tegelijkertijd echter genereren stikstofoxiden, samen met waterdamp, zonlicht, en ozon, het hydroxyl (OH) molecuul. Deze stof wordt ook wel het schoonmaakmiddel van de atmosfeer genoemd omdat het zo verschrikkelijk reactief is. Een toename van gemiddelde OH-concentraties betekent dat nr. 2 en 3 van de meest vervuilende broeikasgassen (top 3: 1. Koolstofdioxide (CO2), 2. Methaan (CH4), 3. Ozon (O3)) sneller vernietigd worden, en daarmee dat het broeikaseffect verzwakt wordt. Hoe de balans precies uitslaat is op dit moment niet zeker vanwege het ingewikkelde karakter van atmosferische scheikunde met haar vele terugkoppelingen. Zo is bijvoorbeeld ozon nodig om hydroxyl te produceren dat op zijn beurt ozon weer afbreekt. Stikstofoxiden spelen hoe dan ook een belangrijke rol in het wereldwijde proces van klimaatverandering en luchtkwaliteit.

Fijn Stof

Fijn stof is een mengsel van deeltjes van verschillende grootte en verschillende samenstelling. Sommige typen fijn stof zijn schadelijker voor de gezondheid dan andere. De oorsprong van het stof is waarschijnlijk bepalend voor de schadelijkheid. Zo lijkt fijn stof afkomstig van de uitstoot door verkeer schadelijker voor de gezondheid dan bijvoorbeeld stofdeeltjes afkomstig uit de bodem.

Fijn stof is er in drie maten:

-		deeltjes met een omvang van 2,5 tot 10 micrometer (een micrometer is een duizendste millimeter). Dit zijn onder andere opwaaiend wegenstof en slijtagedeeltjes uit motoren en remmen. Deze deeltjes krijgen in de literatuur de stofduiding PM 10 (Particle < 10 Micrometer)
-		deeltjes met een omvang kleiner dan 2,5 micrometer (PM 2,5). Deze komen vooral uit de uitlaten van dieselmotoren (dieselroet).
-		deeltjes met een omvang kleiner dan 0,1 micrometer (EC, elementair koolstof).

Soorten fijn stof en herkomst

Fijn stof wordt in drie groottes ingedeeld:

PM10, deeltjes met een diameter van 2,5 tot 10 micrometer. PM staat hierin voor "particulate matter".
PM2,5, deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer
Deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer

Er wordt onderscheid gemaakt tussen primair en secundair fijn stof:

Primaire deeltjes (primair fijn stof): ontstaan door wrijving, bijvoorbeeld het malen van stoffen in de industrie (bijvoorbeeld mengvoerder- of chemiebedrijven) of door de wind (die deeltjes langs gebouwen of rotsen schuurt) en bij de verbranding van fossiele brandstoffen als steenkolen, aardolie en aardgas (vliegas en bijvoorbeeld dieselroet).
Secundair fijn stof: ontstaat als moleculen van verzurende stoffen als stikstofoxiden (NOx), zwaveldioxide (SO2) en ammoniak (NH3) zich verbinden tot zouten. Deze kunnen zich ook aan primaire deeltjes hechten.

De bronnen van fijn stof in Nederland in 2002, Figuur afkomstig van de website van het ministerie van VROM

Fijn stof komt uit verschillende bronnen:

uitstoot door het verkeer, bijvoorbeeld roet uit dieselmotoren. Daarbij tellen ook mee dieselmotoren in (zee)schepen, locomotieven;
uitstoot door industrie;
uitstoot door elektriciteitscentrales;
uitstoot uit woningen, bijvoorbeeld door een open haard, een houtkachel, een allesbrander, de barbecue alsmede door sigarettenrook;
afkomstig van natuurlijke bronnen, bijvoorbeeld zeezout, of stof vanuit de bodem.

Het fijn stof in de lucht boven Nederland komt voor het grootste deel uit "een" buitenland, maar toch exporteert Nederland meer dan het importeert. Het gebied van Londen, Amsterdam, Rotterdan, Antwerpen, Roergebied, is te zien als de top van een vulkaan die fijn stof produceert

Sluiskil wil studie stofoverlast

door Wout Bareman

SLUISKIL - De bewoners van kanaaldorp Sluiskil maken zich zorgen over de stof- en geluidsoverlast. Ze worden er sinds jaar en dag mee geconfronteerd en willen nu eindelijk wel eens de herkomst weten. Daarom dringt de dorpsraad nu aan op een onderzoek. De gemeente wil daaraan meewerken. Voorzitter A. de Bruijne: „Door een misverstand is de indruk gewekt dat wij ons enkel zorgen maken over de huidige activiteiten van Heros. Maar het gaat veel verder dan alleen dat bedrijf. De afgelopen weken was de stofconcentratie in de lucht vele malen hoger dan de normen die daarvoor gelden. Maar dan moet je toch ook naar heel veel andere bedrijven kijken, vooral over de grens, in de Gentse Kanaalzone.“

In het verleden drong De Bruijne (als raadslid in Terneuzen) regelmatig aan op meer informatie over de luchtverontreiniging in de Kanaalzone. „Maar dan werd ik telkens afgescheept met de mededeling dat dat geen zaak voor de gemeente was, maar voor de provincie. Nou, dan moeten we nu maar bij ’Middelburg’ te rade gaan.“ De dorpsraad neemt binnenkort contact op met milieuwethouder J. van Schaik van Terneuzen met de vraag het verzoek aan de provincie te ondersteunen. De Bruijne: „Het moet voor de provincie mogelijk zijn de gegevens voor Sluiskil en omgeving uit te splitsen. Er staan her en der verspreid in de Kanaalzone tal van meetpunten.“

Wethouder Van Schaik onderschrijft dat. Hij zou het een goede zaak vinden als de situatie in Sluiskil in beeld wordt gebracht. „Ik woon zelf in de buurt van Heros en ik tref m’n auto ook regelmatig onder het stof aan. Dan gaat het om grove stofdeeltjes; fijn stof is minder zichtbaar en veel gevaarlijker.“ Hij zal een verzoek aan de provincie ondersteunen.

Biofabrieken

Nadat de actiegroep Houd Woomongeving Koegorpsolder Leefbaar eind maart al besloot geen bezwaar te maken tegen de komst van een biomassacentrale en een biodieselfabriek bij Heros, gaat nu ook de dorpsraad akkoord met de bouw. De raad gaat ervan uit dat de huidige strenge regelgeving voldoende garanties biedt dat Sluiskil van overlast gevrijwaard zal blijven. Maar de ontwikkelingen worden wel kritisch gevolgd. De Bruijne en de zijnen hebben de Sluiskillenaren inmiddels opgeroepen de open dag, die Heros houdt op zaterdag 17 juni, te bezoeken. De Bruijne: „Op ons verzoek is Heros dan in vol bedrijf, zodat de mensen met eigen ogen én neus kunnen vaststellen hoe men er te werk gaat.“