De Maya
In de jungle van Midden-Amerika bevinden zich de ruïnes van de bouwwerken van een bijzonder raadselachtig volk: de Maya. Wie waren ze? Waar kwamen ze vandaan? Lieten ze een boodschap voor ons na, en zo ja, welke? Dit zijn enkele vragen waar ontdekkingsreizigers, geleerden en schrijvers zich al meer dan twee eeuwen lang mee bezighouden sinds de ruïnes van de beroemdste Mayastad, Palenque,in 1773 werden herontdekt.
De maya waren geestelijk en artistiek het belangrijkste volk van Amerika. Hun cultuur wordt over het algemeen in drie delen verdeeld, de voorklassieke periode tussen 1500 v.Chr. en 200 na Chr., de klassieke periode van 200 tot 900 en de laatklassieke periode van 900 tot 1600.
Zelfs in de klassieke periode, waarin het volk grote culturele prestaties leverde, beschikte het niet over 1 centrale staatsorganisatie, maar bestond het uit ongeveer 110 grote en kleine centra, die ieder een zelfstandige regering hadden.
De maatschappelijke structuur bestond uit een streng kastenstelsel. Alleen de bovenlaag van vorsten, priesters en ambtenaren en de kaste van handwerkers en soldaten woonden in de schitterende steden. Het grootste deel van het volk leefde op het land en kwam slechts zelden in aanraking met de culturele verworvenheden in de steden. Als het om belangrijke tijdstippen ging die de oogst betroffen, raadpleegden de boeren de priesters, die als enigen de tempels mochten betreden.
Vermoedelijk leidden misoogsten en hongersnoden ertoe dat de plattelandsbevolking de edelen en de priesters in de 10e eeuw uit de steden verdreven, die sindsdien verlaten zijn. Het volk trok van Guatemala naar het noordelijke Yucatan, waar het al gauw door de Tolteken werd overwonnen. Ten slotte versmolten beide culturen tot een hoog ontwikkelde eenheid, die in de steden Uxmal en Chichen Itza een bloeitijd doormaakte. Onder invloed van de Tolteken en aansluitend van de Azteken, die de Maya later onderwierpen, won het mensenoffer aan belang. Offers waren ook in de religie van de Maya niet onbekend, maar ze werden alleen in tijden van nood gebracht.
De Mayacultuur op zich heeft eigenlijk alleen betrekking op de Maya in het laagland, wier nakomelingen nu nog in het noordelijke Yucatan leven. De kennis van de religie en levenswijze van dit volk moet nog steeds als beperkt worden beschouwd. Interessant zijn de bekende parallellen met de Tibetaanse religieuze opvattingen, met het lamaisme, vooral ten aanzien van het geloof in het hiernamaals. Zelfs Oud-Chinese tekens hebben vaak een parallel in de gliefen van de Maya. Men gaat er vanuit dat de Maya gliefen in een letterschrift veranderd zou zijn als hun ontwikkeling niet was onderbroken. Helaas zijn er slechts drie handschriften overgeleverd, die buiten de vernietigende handen van de overijverige Spaanse missionarissen zijn gebleven. Het zijn de gevouwen papierstroken van ongeveer 20-25 cm hoog en een paar meter lang: de Codex Dresdensis (Dresden), de Codex Tro-Cortesianus (Madrid) en de Codex Peresianus (Parijs).
Van de paar honderd goden die tot dusverre bekend zijn, heeft men er ongeveer dertig kunnen plaatsen. De goden wier naam (voorshands) niet is ontcijferd, werden voor het gemak door een letter van het alfabet en een eigenschap aangeduid, bijvoorbeeld ‘de jonge god H’ , ‘god C met het apengezicht’ of ‘de zwarte god M’. Deze aanduiding behouden ze ook na hun ontcijfering.
Het is opvallend dat bij de Maya de mannelijke godheden in de meerderheid zijn; er zijn slechts twee godinnen, die overigens als bijzonder machtig werden beschouwd. Typerend voor de Maya is de verering van bepaalde wezens in verschillende aspecten of deelpersoonlijkheden. Zo kan een en dezelfde godheid als helpend en als vernietigend wezen verschijnen. Vaak worden de deelaspecten ook in dierlijke vorm belichaamd.
De ontdekking van de Nieuwe Wereld, eind 15e eeuw, onthulde voor Europese ogen
het bestaan van volken van wie de kunstzinnige en intellectuele
uitdrukkingvormen verrassend anders waren dan die van henzelf. Met name in het
uitgestrekte gebied dat nu bestaat uit het zuidelijk deel van Mexico, Belize,
Guatemala en delen van Honduras en El Salvador leidde een mozaïek van
verschillende culturen tot het zogenaamde 'Midden-Amerikaanse beschaving' of de
'Beschaving van het oude Mexico'.
Terwijl het de Spaanse veroveraars, door hun zucht naar rijkdom en macht, in die
tijd volledig ontbrak aan waardering en respect voor dit culturele erfgoed,
krijgen de pre-Columbiaanse volken tegenwoordig de aandacht die ze verdienen.
Archeologen houden zich bezig met de reconstructie van de belangrijkste aspecten
van deze verloren beschavingen, die schriftsystemen, wiskunde en bijzonder
geavanceerde rekensystemen hadden ontwikkeld en een monumentale architectuur die
gekenmerkt werd door majestueuze steden waar de toppen van de grote
trappiramiden bovenuit torenden. Hoewel er na de komst van Hernán Cortez, met 11 schepen, 600 man infanterie, 16 paarden en wat artillerie weinig bewaard is
gebleven van alle sporen van deze oude culturen, ontstaat er langzaam een beeld
van een volk dat sterk van ons verschilt. In tegenstelling tot ons beschikten de
Maya maar over weinig persoonlijke bezittingen, afgezien van die zaken waar ze
niet buiten konden. Hun prachtig uitgedoste leiders onderwierpen zichzelf aan
vreemde, pijnlijke rituelen om zich van de vruchtbaarheid van het land te
verzekeren. Er was sprake van een maatschappelijke gelaagdheid, waarin leiders
en boeren hun plaats kenden. Daarnaast was hun geloof in goden en
tijdsrekeningen van groot belang voor de samenleving. Volgens de tijdrekening
van de Maya's begon het huidige tijdperk op 12 augustus 3114 v. Chr. en zal er
op 22 december 2012 een eind komen aan deze periode. Dan zal de aarde zoals wij
die kennen opnieuw worden vernietigd door catastrofale gebeurtenissen.
