Ethiek

belangrijke begrippen
Deze begrippen stellen je in staat om te doorzien en te beschrijven wat er bij een ethische discussie of bij het maken van een ethische keuze speelt.

Waarde
Een waarde is het achterliggende doel van het handelen van mensen.
Meestal kun je een waarde uitdrukken in een woord. (bijvoorbeeld: vriendschap, trouw, gelijkheid, respect)
Een onwaarde is een achterliggend gevolg dat je per se wilt vermijden (bijvoorbeeld: honger, pijn) Het vermijden van een onwaarde kun je gelijkstellen met een waarde.

Als je binnen de verschillende waarden, die mensen hebben, een rangorde wilt maken, kun je een onderscheid maken tussen instrumentele waarden en intrinsieke waarden. Intrinsieke waarden zijn het uiteindelijke doel. Instrumentele waarden zijn dan een middel om die intrinsieke waarden na te streven.
Voorbeeld: Iemand zegt: “Om gelukkig te zijn heb ik vrienden nodig.” Vriendschap is hier een instrumentele waarde voor de intrinsieke waarde geluk.

Mensen hebben meerdere waarden tegelijkertijd. Een rangorde die je kunt brengen in de belangrijkheid van de verschillende waarden die je nastreeft noem je : waardenhiërarchie.

Norm
Een norm is een verwachting aan het gedrag van mensen.
Voorbeelden:
- Je handen wassen voor het eten.
- Op tijd op een afspraak verschijnen
- Een kaartje sturen aan je oma als ze jarig is.

Je kunt het ook zo zeggen. Wat moet je/iemand doen in een bepaalde situatie? Het antwoord daarop is een norm.
Normen kunnen gelden voor jezelf en je eigen gedrag. (individuele normen)
Normen kunnen ook gelden in een groep. Geschreven of ongeschreven, uitgesproken of niet…in een klas gelden er normen over wat je wel of niet doet, wat er van je verwacht wordt.
Per klas kunnen die groepsnormen” nogal verschillen. Er zijn klassen waar bijvoorbeeld iedereen vanzelfsprekend zijn/haar vinger opsteekt als hij/zij uitleg wil van de docent. Er zijn ook klassen waar een sfeer is, van “niet te enthousiast meedoen”, waar het niet “hoort” om iets te vragen.

Voor het samenleven van mensen worden in organisaties/samenlevingen ook normen gesteld.
Op school is er bijvoorbeeld een leerlingenstatuut (zie jaargids) waarin je een aantal van die “regels” terugvindt. De reden van deze normen is om de schoolorganisatie goed te regelen.

Verkeersregels zijn voorbeelden van normen die de samenleving voor iedereen in Nederland heeft omschreven. Als je ze overtreedt, kan dit tot “sancties” (maatregelen, straffen) leiden.

Een persoonlijke norm kan afwijken van een meer officiële norm. Officieel moet je als fietser richting aangeven als je van richting verandert in het verkeer, door je arm uit te steken. Let eens op hoeveel fietsers dit vergeten, niet nodig vinden of niet doen…….

Het geheel van waarden en normen (en hun relatie) van iemand of een groep mensen of zelfs een hele samenleving noem je moraal. Met behulp van dit begrip, kun je beschrijven welke normen en waarden er in feite door iemand of een groep worden gehanteerd.
De moraal van een dief zal afwijken van die van iemand die niet steelt. Zij hanteren andere normen (en waarschijnlijk ook andere waarden). Maar ook een dief heeft normen (“ik mag best iets wegnemen”) en waarden.

Het laatste voorbeeld maakt duidelijk, dat de begrippen waarde en norm op zichzelf niet meer zijn dan een hulpmiddel. Je kunt laten zien door de normen en waarden te benoemen, dat een dief op een andere manier (ethisch) handelt als een niet-dief.
Over de vraag welke waarden en normen de goede zijn of de beste zijn, weten we nu nog niets….

Over de relatie tussen waarden en normen.

1. Bij een ethische redenering kun je bepaalde normen motiveren of verantwoorden vanuit waarden.
Voorbeeld: Het is nodig om mijn tanden te poetsen (norm) voor mijn gezondheid (waarde).

2. Het is echter niet zo dat een bepaalde waarde automatisch tot bepaalde normen leidt. Je kunt niet zeggen: Omdat je voor veiligheid bent, moet je over het zebrapad oversteken. Er zijn wellicht andere normen die (in een bepaalde situatie) de waarde veiligheid beter nastreven….. M.a.w. de keuze voor normen doen mensen niet alleen vanuit waarden, ook andere redenen spelen er in mee.

W. Evertz