Psychische scheefgroei door hoofdpijn

Inleiding
Iedereen moet keuzes maken, ook gezonde mensen. Voor hoofdpijnpatiënten staan keuzes meer op scherp. Zij worden gedwongen keuzes te maken door die hoofdpijn waar ze niet om gevraagd hebben en waar ze het liefst vanaf willen. Veel hoofdpijnpatiënten lopen vast in het maken van keuzes. Het kan naar twee kanten verkeerd gaan: de hoofdpijn teveel ontkennen en negeren of juist te voorzichtig omspringen met de hoofdpijn. Anne-Marie Sohier analyseert in dit eerste deel van haar artikel het probleem. In de volgende Hoofdzaken doet zij suggesties voor oplossingen.

Auteur:
Anne-Marie Sohier

Ontkenning
Veel hoofdpijnpatiënten blijven vasthouden aan het beeld van wat ze allemaal zouden kunnen als ze maar niet gehinderd werden door die hoofdpijn. Deze mensen werken hard, vaak jarenlang. Hun hoofdpijn proberen ze verborgen te houden. Wat ze drijft is vooral een hoog arbeidsethos, verantwoordelijkheidsgevoel, schaamte, schuldgevoel en vaak ook ambitie. In hun keuzes en gedrag zijn zij er sterk op gericht ervoor te zorgen dat anderen geen last hebben van hun hoofdpijn. In vergelijking met gezonde collega's zijn zij veel sneller bereid extra werk op zich te nemen en taken van anderen over te nemen. Ze hebben veel meer moeite dan anderen om grenzen aan te geven en zich ziek te melden. Vaak zijn zij aan het overcompenseren voor de last die zij denken te veroorzaken. In hun keuzes en gedrag lopen twee zaken mis: het medicijngebruik en de balans tussen inspanning en ontspanning.

Medicijngebruik
Als ze al medicijnen gebruiken gaan zij dat gebruik steeds meer afstemmen op hun agenda in plaats van op hun lichamelijke signalen. Als een migraine-aanval op zondag begint, nemen ze geen medicijnen, omdat ze die dan maandag kunnen nemen, als ze moeten werken. Zij nemen pijnstillers vlak voor een taak, bijvoorbeeld een vergadering, waarbij zij goed willen presteren. Het vervelende is dat de medicijnen bij zo'n beleid slechter werken. Het is verstandig triptanen in een zo vroeg mogelijk stadium van een migraine-aanval te nemen. Dan heb je de beste kans dat de symptomen goed onderdrukt worden. Als je later in de aanval ingrijpt (op maandagochtend of vlak voor die vergadering) slaat het middel minder goed aan. Het gevolg kan zijn dat het medicijngebruik toeneemt. Vaak ontwikkelen deze mensen naast hun bestaande hoofdpijn ook medicatie-afhankelijke hoofdpijn.

In- en ontspanning
De tweede zaak die vaak misloopt zijn de keuzes en gedrag ten aanzien van in- en ontspanning. Hoofdpijnontkenners richten zich steeds sterker op hun werk. In hun agenda gaan ze steeds meer overige zaken schrappen. Ontspannende activiteiten gaan vaak als eerste op de lange baan. Sociale contacten dunnen uit. Ze hebben daar geen puf meer voor. Ze werken door de week keihard, overeind gehouden door medicatie. 's Avonds en in de weekenden zijn zij ziek en uitgeput. Meestal schieten zelfs de noodzakelijke huishoudelijke karweien er bij in. Hun leven wordt steeds meer uitgehold.
Naast de hoofdpijn ontstaat overspannenheid, een burnout of een depressie, meestal zelfs een combinatie hiervan.

Angst en onzekerheid
Sommige hoofdpijnpatiënten laten zich bij keuzes over werk en andere activiteiten vooral leiden door angst en onzekerheid. Zij luisteren te veel en te wantrouwig naar signalen van hun lichaam, durven vaak nauwelijks te kiezen voor dingen die hun uitdagen of belasten. Je weet immers maar nooit wanneer hoofdpijn de kop opsteekt. Wat ze drijft is angst, onzekerheid, schuldgevoel en het gevoel steeds tekort te schieten. Ze geven het op om nog afspraken met vrienden te maken of naar feestjes te gaan. Ze hebben al zo vaak moeten afzeggen. Ze denken dat hun vrienden het zo langzamerhand wel zat zijn. Misschien is dit zo, misschien ook niet. Omdat ze zo overtuigd zijn van hun tekort schieten vergeten ze vaak dit aan de realiteit te toetsen.

Vermijden en afstoten
In hun activiteiten gaan ze steeds meer vermijden en afstoten. Zij richten zich vooral op veilige, bekende situaties en activiteiten met zo min mogelijk prikkels van buiten. Wat ze zoeken is rust en ruimte om rekening te kunnen houden met hun hoofd. Meestal ontstaat een neerwaartse spiraal. Omdat ze zo vaak prikkels vermijden, worden ze daar steeds gevoeliger voor. Blootstelling aan prikkels geeft vaak een slechte reactie, waardoor het vermijdingsgedrag gestimuleerd wordt. Als ze een partner hebben ontstaat er vaak een verwijdering in hun relatie, ook als de partner overloopt van begrip. Als de partner actief blijft, ervaren beiden het uit elkaar groeien van hun leven. Als de partner meegaat in het beperken van activiteiten ontstaat er ongenoegen of zelfs wrok over de verminderde levenskwaliteit.

Zelfbeeld
Het zelfbeeld van deze hoofdpijnpatiënten is vaak erg laag. Zij ervaren hun leven vaak als leeg, zinloos en eenzaam. Leuke en prettige dingen gunnen ze zichzelf niet of nauwelijks. Vanaf jonge leeftijd merkten ze dat zij niet mee kunnen komen met de rest. Soms zijn zij meerdere malen blijven zitten op school of hebben ze vergeefs verschillende opleidingen geprobeerd. Zij zijn onzeker of er wel een plek voor hen mogelijk is in de wereld. Anderen hebben jarenlang hard gevochten om mee te kunnen doen in de maatschappij. Op het moment dat zij daarin volledig vastlopen willen ze alleen rust, rust en nog eens rust. En daarmee begint de neerwaartse spiraal van het vermijden van prikkels.

Balans
De groepen waarover ik het heb gehad vertegenwoordigen twee extremen op een glijdende schaal: wegdrukken en ontkennen, of voorzichtige, angstige omgang met de hoofdpijn. De (levens)kunst zit in het midden. Je moet een goede balans zoeken. Aan de ene kant moet je op een reële manier onder ogen zien dat je die hoofdpijn hebt en dat je daar regelmatig door getackeld wordt. Aan de andere kant moet je ook serieus nemen welke zaken jouw leven de moeite waard maken, die je het gevoel geven dat je iets goeds doet met je wensen, ambities en je kwaliteiten. De kunst is om die twee kanten steeds met elkaar in balans te houden en tegelijkertijd goed voor allebei te zorgen. Ze moeten elkaar steunen in plaats van elkaar in de weg zitten. En daar is vaak creativiteit voor nodig. In mijn begeleiding van hoofdpijnpatiënten werk ik met vier belangrijke hulptechnieken om die balans te hervinden.


deel 2.

Herstel van de balans

Ik eindigde mijn vorige artikel met de poging de balans in je leven te herstellen. In mijn begeleiding van hoofdpijnpatiënten werk ik met vier belangrijke hulptechnieken om die balans te hervinden: het maken van een prioriteitenkaart, verandering van je vergelijkingsmateriaal, het scheppen van gunstige voorwaarden en het kiezen van een pretpakket.

Prioriteitenkaart
Je maakt een tekening, met jezelf in een cirkel in het midden. Daaromheen zet je cirkels met alle dingen des levens die voor jou belangrijk zijn: werk, relatie, familie, vrienden, kennissen, sport, muziek, zelfontwikkeling, ontwikkeling van kennis en vaardigheden, carrière, natuur, verenigingsleven, films kijken, dieren, je huis, koken, rust, noem maar op. Zaken die het meest voor je betekenen zet je zo dicht mogelijk bij de cirkel IK. Zaken die iets mindere prioriteit hebben zet je verder daarvan af. Je kunt deze kaart gebruiken om je keuzes af te zetten tegen de prioriteiten die je hebt in het leven. Komt wat je echt belangrijk vindt wel voldoende aan bod? Is de balans teveel doorgeslagen naar slechts één of een paar zaken? Of ligt de balans zelfs te veel naar zaken die vrij lage prioriteit hebben? Je kunt deze prioriteitenkaart regelmatig onder de loep nemen om de balans in je leven te checken en op tijd bij te stellen. En wees creatief. Heb je door je hoofdpijn steeds te weinig tijd voor de belangrijke zaken, combineer dan dingen. Vind je wandelen erg belangrijk en regelmatig bijpraten met goede vrienden? Ga dan niet bij elkaar op de thee, maar maak met vrienden wandelafspraakjes.

Vergelijkingsmateriaal
De verwachtingen die je van jezelf hebt en de keuzes die je maakt worden voor een groot deel gekleurd door je referentiekader, door mensen waarmee je jezelf vergelijkt. Mensen die moeite hebben om in balans met hun hoofdpijnklachten te leven, stellen hun vergelijkingsmateriaal vaak erg hoog. Zij vergelijken zich vooral met mensen die gezond en energiek zijn, geslaagd zijn in het leven, met veel geld, een drukke baan, een leuk gezin, veel hobby's en de tijd om aan alles toe te komen. Als je je veel spiegelt aan mensen die het beter doen dan jij dan kun je eigenlijk alleen maar falen en ontevreden zijn over jezelf. Je gaat jezelf opjagen of je geeft het op. Het gras is altijd groener aan de andere kant van de heuvel. Hoe kun je dat veranderen? Heel simpel, kijk eens wat vaker ook naar grasveldjes die er niet zo patent bijliggen. Kortom, verander je vergelijkingsmateriaal. Om de verwachtingen van jezelf, je doelen en je keuzes wat reëler te laten kloppen met je hoofdpijnklachten kan het erg steunend zijn om contact te hebben met anderen die ook rekening moeten houden met hun gezondheid, bijvoorbeeld via de patiëntenvereniging en lotgenotencontacten. Iemand die ook hoofdpijnpatiënt is kan een goed klankbord zijn. Vrienden zonder hoofdpijn hebben vaak minder geduld en begrip. Al snel kennen zij het verhaal wel en als je vaak begint over je hoofdpijn vinden ze dat je er maar eens iets aan moet doen. Vervolgens krijg je het ene advies na het andere. Een medehoofdpijnpatiënt of iemand met een andere chronische aandoening weet uit ervaring dat je steeds weer tegen (dezelfde) problemen aanloopt en begrijpt dat ook.

Gunstige voorwaarden
Bij het maken van keuzes moeten hoofdpijnpatiënten reëel rekening houden met de beperkingen die hun hoofdpijn geeft. Vaak krijgen afwegingen het karakter van een of-of-zaak. Het gaat om de kleinere keuzes in het leven, maar ook over grote, ingrijpende levenskeuzes. Kan ik nou wel of niet deze beroepskeuze maken met mijn migraine? Ik heb chronische dagelijkse hoofdpijn, is het dan wel verantwoord om kinderen te krijgen? Kan ik de opvoeding wel aan, kan ik mijn kinderen opzadelen met een moeder die dagelijks hoofdpijn heeft? En kan ik ze opzadelen met mijn genetisch materiaal? Het risico van een of-of-analyse is groot. Een risico is dat je te snel bepaalde zaken afstoot en als onhaalbaar ziet. Als het gaat om zaken die erg belangrijk voor je zijn kun je daar erg ontevreden en depressief door worden. Bovendien zet je jezelf vaak te sterk onder druk bij een of-of-analyse. Jijzelf en je omgeving gaan sterk benadrukken dat jij dat zelf toch zo graag wilde. Het wordt dan moeilijker om toe te geven dat het misschien soms wel tegenvalt, dat bepaalde zaken niet zo goed gaan als je gehoopt had.

Beperkingen erkennen
Het werkt beter als je keuzes benadert via een voorwaardenanalyse. Eerst moet je jezelf redelijk de vrijheid geven om te erkennen wat jij belangrijk vindt, wat jij het liefst zou willen. De hoofdpijn moet je daarbij tijdelijk negeren. Als duidelijk is wat je echt belangrijk vindt zet je die keuze af tegen je hoofdpijn. De belangrijkste vraag is: welke voorwaarden zijn nodig zodat ik mijn wensen waar kan maken als ik kijk naar de problemen die mijn hoofdpijn daarbij geeft? Zo kun je zo concreet mogelijk maken wat er voor nodig is om je keus te laten slagen. Soms is de conclusie dat de nodige voorwaarden niet haalbaar zijn en laat je die wens niet in vervulling gaan. En dat kan spijtig zijn. Bij grote levenskeuzes kan dat leiden tot een proces van rouw. Je hebt bij een voorwaardenanalyse je wensen en verlangens erkenning gegeven en serieus genomen. Bij een negatieve keuze helpt dat bij het afscheid nemen. Bij een positieve keus heb je veel meer inzicht in wat jij nodig hebt om die keuze goed te realiseren. Bovendien erken je je beperkingen en maak je ze concreet. Een bijkomend positief effect is dat je veel creatiever wordt in het vinden van mogelijke oplossingen. Sommige zaken zijn echt onverenigbaar met hoofdpijn, maar bij de meeste zaken is heel veel mogelijk, mits onder de juiste voorwaarden.

Pretpakket
Veel mensen hebben een streng calvinistische inborst. Je moet hard werken om een beloning te mogen krijgen. Pas na veel inspanning kom je in aanmerking voor ontspanning. Gaat iets je gemakkelijk af en vind je het leuk, dan is dat geen werk. Voor hoofdpijnpatiënten is het extra belangrijk goed voor zichzelf te zorgen. Het helpt om in je levenskeuzes veel meer de richting te kiezen waar je als vanzelf goed in bent en waar je ook plezier in hebt. Soms moet je daarvoor je waardeoordelen eens kritisch bekijken en bijstellen. Als hoofdpijnpatiënt word je regelmatig onderuit gehaald en heb je minder tijd waarin je goed kunt functioneren. Juist dan is het zaak vooral die dingen te kiezen waar je van opknapt, waar je van geniet. En dat kan tot verrassende keuzes leiden. Het pretpakket bijvoorbeeld.

Hoopvol
Mevrouw S. had ernstige migraineklachten en veel last van spanningshoofdpijn. Zij was jarenlang een toegewijde moeder, echtgenote en huisvrouw geweest. Haar kinderen stonden nu op het punt het huis te verlaten. Haar levensinvulling werd steeds kleiner en zij werd steeds ontevredener. Zij stortte zich op het huishouden, op het dwangmatige af. Toen het zo ver was dat zij drie keer per week de badkamer schoonmaakte, kon zij niet meer. Haar leven was leeg en zinloos, zij was waardeloos en ze had die rottige hoofdpijn. Haar man wilde helpen en kwam met allerlei voorstellen. Op zijn werk zaten vrouwen die parttime werkten als secretaresse, zou dat niet wat zijn?. Zij zag dat niet zitten en het leek haar met haar hoofd niet te doen om op kantoor te zitten, achter een computer of aan de telefoon. Zij werd steeds onzekerder. Ze gunde zichzelf steeds minder. Vroeger maakte ze vaak strandwandelingen. Daar knapte ze van op. Nu mocht ze dat van zichzelf niet meer. Ze had er immers niets voor gedaan.

We zijn gaan bekijken waar zij lol in had. Wat waren dingen die zij als vanzelf goed kon en waar zij plezier in had. Wat waren dingen die zij ook nog redelijk kon als haar hoofd niet zo goed was. Zij hield van gezelligheid, praatjes maken met mensen, dingen mooi inrichten en ze was gek op taartjes eten met een kopje thee. Ze is dat vervolgens aan iedereen gaan vertellen die ze tegenkwam. Daarbij vertelde ze dat ze graag voor een paar uur per week iets buiten de deur wilde doen en of mensen met haar wilden meedenken. Zij is uiteindelijk bij een luxe bakker gaan werken, waarin ook een koffiezitje was. De trouwe klanten bestonden vooral uit oudere mensen, die het heerlijk vonden dat zij zo de tijd nam voor een gezellig praatje. Achter in de winkel werd een comfortabele sofa neergezet, speciaal voor haar. Als ze teveel last kreeg van haar hoofd kon ze daarin even uitrusten. Ze was helemaal op haar plek en kwam met pretogen thuis, vol verhalen.

Mevrouw Drs. A-M. Sohier van Sohier Consultancy in Utrecht is psycholoog NIP, heeft een adviesbureau o.a. voor Migraine en werk en is redactielid van Hoofdzaken

De artikelen 'Psychische scheefgroei door hoofdpijn' in Hoofdzaken 1/2005 en 'Herstel van de balans' (Hoofdzaken 2/2005) vormen de bewerking van een lezing die Anne-Marie Sohier hield voor de Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten in Deventer op 6 november 2004. Het idee voor deze bijeenkomst (onder de naam 'Kiezen bij hoofdpijn') kwam van Mariëlle Verstrijden en Rosa Boissevain-Goldstein, die ook de organisatie in handen hadden, begeleid door de regiocoach Deventer/Apeldoorn, Cecilia Kalsbeek.

Terug naar Medisch

Terug naar de Migrainerubriek