Over Hoofdpijn

Kettingreacties bij diverse soorten hoofdpijn

door Prof. Dr. E.L.H. Spierings

Inleiding

De twee meest voorkomende hoofdpijn typen zijn regelmatige spanningshoofdpijn en migraine. Regelmatige spanningshoofdpijn hoofdpijn komt vrij algemeen voor, terwijl migraine 10 tot 15 procent van de bevolking treft. Het belangrijkste verschil tussen spanningshoofdpijn en migraine is de intensiteit van de hoofdpijn. Deze intensiteit wordt gewoonlijk verdeeld in drie categorieën: mild, matig en ernstig, afhankelijk van de mate waarin de hoofdpijn het normaal functioneren belemmert. Een milde hoofdpijn heeft geen invloed op de mate van functioneren, een matige hoofdpijn heeft dit wel maar bedrust is niet nodig. Ernstige hoofdpijn is verlammend en vereist bedrust. Spanningshoofdpijn is mild tot matig in intensiteit, terwijl hoofdpijn bij migraine matig tot ernstig is.

Het vóórkomen

Afhankelijk van de betrokken mechanismen die de pijn veroorzaken, is migrainepijn op één plek aanwezig, terwijl spanningshoofdpijn meer verspreid gelokaliseerd is. Migrainepijn is niet alleen aanwezig aan één kant van het hoofd, maar aan die kant van het hoofd ook in een specifiek gebied zoals de slaap of het oog. De pijn is meestal bonzend of aanhoudend scherp van aard, terwijl de spanningshoofdpijn meer dof en aanhoudend is. Migraine verergert door beweging en activiteit, terwijl dit bij spanningshoofdpijn niet het geval is.

Migraine ontwikkelt zich vaak gedurende de nacht en is er dan 's morgens bij het ontwaken. Of de patiënt wordt er 's nachts tussen 4 en 6 uur wakker door. Episodische spanningshoofdpijn daarentegen komt in de loop van de dag opzetten, vaak laat in de middag, d.w.z. tussen 4 en 6 uur. Die hoofdpijn duurt een paar uur, terwijl migraine een dagdeel tot enkele dagen duurt. Verband houdend met de intensiteit van de pijn, heeft spanningshoofdpijn weinig of geen begeleidende symptomen. Als die er al zijn, dan zijn ze mild van intensiteit. Migraine daarentegen gaat gepaard met heftige symptomen die verband houden met de grote intensiteit van de pijn. Algemeen voorkomend bij migraine zijn overgevoeligheid voor licht en geluid. Ook misselijkheid komt algemeen voor en bij de meest intense migraine ook braken.

Mechanismen

Er zijn nog steeds discussies gaande over de specifieke mechanismen die de pijn bij spanningshoofdpijn en bij migraine veroorzaken. Schrijver dezes is ervan overtuigd dat randmechanismen belangrijk zijn bij beide hoofdpijnsymptomen, hoewel de huidige opvatting meer geneigd is tot centrale mechanismen. Bij spanningshoofdpijn is het randmechanisme: een voortdurende samentrekking van de spieren in het hoofd en de nek; bij migraine is het de slagaderlijke verwijding van de bloedvaten aan de buitenkant van de schedel. De vaatverwijding bij migraine activeert een tweede mechanisme dat bekend staat als neurogene ontsteking. De ontsteking wordt veroorzaakt door het uitrekken van de zenuwvezels die betrokken zijn bij de overdracht van pijn. De zenuwvezels kronkelen langs de slagaders en worden uitgerekt wanneer de slagaders zich verwijden. Het uitrekken van die zenuwvezels veroorzaakt een activatie die enerzijds elektrische signalen afgeeft die doorgeseind worden naar het centrale zenuwstelsel. Aan de andere kant veroorzaakt die activatie het vrijkomen van ontstekingsstoffen, zoals stof P, neurokinine A, en calcitonine gene-related peptide. Die ontstekingsstoffen zorgen ervoor dat de slagaderen zich nog meer verwijden en ze veroorzaken eveneens een verlaging van de pijndrempel. Op deze manier ontstaat een vicieuze cirkel waarbij vaatverwijding een ontsteking veroorzaakt, die op haar beurt de vaatverwijding verergert en het geheel buitengewoon pijnlijk maakt.

Progressie

Wanneer hoofdpijn regelmatig voorkomt, leidt dit, door het mechanisme van de onwillekeurig reflex, tot een toenemend strakker worden van de hoofd- en nekspieren. Door de heviger intensiteit van de pijn is dit effect bij migraine groter dan bij spierspanningshoofdpijn. Andere factoren die dit proces begeleiden zijn behandeling van spierspanningshoofdpijn met pijnstillers (in tegenstelling tot pogingen de spieren te ontspannen) en gebrek aan effectieve behandeling van migraine. Bij spierspanningshoofdpijn leidt de toename van de gespannenheid van hoofd- en nekspieren in de loop van de tijd tot een toename van de frequentie van de hoofdpijn. Het leidt eveneens tot een progressief vroeger optreden van de hoofdpijn in de loop van de dag. Uiteindelijk ontwikkelt zich een dagelijkse of bijna dagelijkse toestand van hoofdpijn, waarbij de hoofdpijn bij het 's morgens wakker worden al aanwezig is of kort na het opstaan optreedt. Zolang de hoofdpijn mild tot matig van intensiteit blijft, kan de aandoening bestempeld worden als chronische spierspanningshoofdpijn. Wanneer echter de hoofdpijn de tijd heeft gekregen, neemt deze vaak in intensiteit toe tot aan het ontwikkelen van migraine. De aandoening wordt dan bestempeld als migraine met chronische spierspanningshoofdpijn, maar een betere term zou zijn spanningsvaathoofdpijn, omdat er eerder sprake is van één dan van twee aandoeningen.

Het regelmatig voorkomen van migraine kan leiden tot een progressieve toename van de gespannenheid van de hoofd- en nekspieren. Daardoor ontstaat een geleidelijke toename in de frequentie van de hoofdpijn, met een mengsel van migraine met spierspanningshoofdpijn als gevolg. De toename van de frequentie van migraine is te wijten aan het feit dat de spierspanning een uitlokker van migraine wordt. Als de spieren strak gaan staan beïnvloeden ze hun eigen circulatie, waardoor ze een uitlokker vormen voor de verwijding van de toevoerende slagaders. Een van die slagaders is de frontale tak van de oppervlakkige temporale (slaap)slagader, die boven op de sterke temporale spier ligt. Dit is tevens de slagader die het sterkst betrokken is bij het mechanisme van de migraineuze vaatverwijding. Het is deze slagader die de bonzende of scherpe voortdurende pijn in de slaap veroorzaakt, die zo kenmerkend is voor migraine.

Uiteindelijk vloeien de migraine en spierspanningshoofdpijn ineen tot een aandoening van dagelijks of bijna dagelijkse hoofdpijn met veelvuldige migraine. Zo wordt een syndroom geschapen dat identiek is aan wat boven beschreven is als migraine met chronische spierspanningshoofdpijn of spanningsvaathoofdpijn. Het verschil is echter dat dit syndroom zich vanuit migraine ontwikkeld heeft, terwijl datgene wat boven beschreven is zich ontwikkeld heeft vanuit spierspanningshoofdpijn. Het is dit fenomeen, dat wil zeggen de progressie van spierspanningshoofdpijn of migraine tot een spanningsvaathoofdpijn, die de basis is van de kettingreactie (continuüm), zoals dat schematisch in de figuur wordt weergegeven. De pijlen zijn in twee richtingen getekend, waarmee aangegeven wordt dat hoofdpijn progressief kan zijn, dat wil zeggen kan klimmen en uiteindelijk een dagelijks hoofdpijn syndroom kan ontwikkelen, of verbeteren, dat wil zeggen kan dalen en weer met tussenpozen voorkomend.

Egilius L.H. Spierings

Credit:

De heer E.L.H. Spierings is neuroloog, verbonden aan het Brigham & Women's Hospital en docent aan de Harvard Medical School te Boston, Massachusetts. Hij heeft een hoofdpijnpraktijk in Wellesley Hills, Massachusetts. Spierings speelde vóór zijn emigratie naar de Verenigde Staten in 1986 een prominente rol in de Nederlandse Vereniging van Migrainepatiënten, als bestuurslid en redactielid van Hoofdzaken en als medisch adviseur. Zijn artikel 'Continuum of Headache Syndromes' is oorspronkelijk in het Engels geschreven. Fenny Aardema uit Leeuwarden vertaalde het voor Hoofdzaken.

Uit: Hoofdzaken 5, het blad van de Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten, 2000

Terug naar Medisch

Terug naar de Migrainerubriek