Migraine is geen levensbedreigende ziekte, dat is het enig positieve dat erover valt te melden. Hoewel, wat is levensbedreigend? Migraine grijpt diep in een leven in. Niet alleen de lichamelijke klachten ontregelen het normale bestaan. De gevolgen voor het maatschappelijke en sociale leven zijn even ingrijpend. Het is geen uitzondering dat migraine relaties in de privésfeer en op het werk verstoort. Zelfs als familie of collega's begrip hebben voor de patiënt kan er altijd nog een zweem van onbegrip tussen de partijen hangen. "Baas, ik voel een migraine-aanval aankomen. Ik zou graag naar huis willen." De korte stilte en de aarzelende reactie van de baas spreken boekdelen. In veel brieven van lezers is het onbegrip probleem nummer één. Is soms erger dan pijn.

Wat is migraine?

Migraine is niet het spijkertje in je hoofd na een avond teveel. Niet de knellende band na uren ingespannen turen naar een beeldscherm. Ook niet de vermoeidheid in nek en achterhoofd na een stressende vergadering. Al deze omstandigheden kunnen wel een migraine-aanval uitlokken. Zeker als je aanleg voor migraine hebt. Dan zijn het de triggers, de uitlokkers voor de veel ernstiger ziekte die migraine heet. Ook bepaalde voedingsmiddelen kunnen bij een patiënt een aanval uitlokken. Medici spreken pas van migraine als de hoofdpijn aan drie voorwaarden voldoet: komt in aanvallen voor die 4 tot 72 uur kunnen duren, heeft een kloppende, bonzende of borende pijn, is gesitueerd aan één kant van het hoofd.

Soorten hoofdpijn

Zo eenvoudig als hierboven beschreven ligt het niet. Migraine kan zich in veel verschillende verschijnselen manifesteren. Een van de fasen tijdens een migraine-aanval is de aurafase. Je visuele vermogen is dan gestoord. Je "ziet" met één oog flikkeringen of trillende randen, soms is er sprake van een blinde vlek. De aurafase duurt maximaal 60 minuten. Je kunt erop wachten, op de bonzende hoofdpijn daarna, op de misselijkheid, het braken, de overgevoeligheid voor licht en geluid, een fase die 4 tot 72 uur kan duren. Maar er bestaat ook migraine zonder aura. Een enkele keer beleven patiënten wel de aurafase, maar de hoofdpijn zelf blijft uit. Een heel bijzondere plaats voor migraine bij kinderen is de buik. Soms wordt dan ten onrechte gedacht aan blindedarmontsteking. Migraine is een verzamelnaam. Voor het gemak plaatsen we clusterhoofdpijn, aangezichtspijn en spierspanningshoofdpijn ook onder de noemer migraine.

Vaat- of zenuwaandoening?

In een artikel in Hoofdzaken 3/91 heeft hoofdpijnspecialist Dr. M.D. Ferrari de vraag aan de orde gesteld of migraine een vaat- of een zenuwaandoening is. Een aanval begint met een vernauwing van de bloedvaten in de hersenen. Die vernauwing leidt tot een te laag zuurstofgehalte in de weefsels. De daarop volgende verwijding van de bloedvaten in de halsslagader veroorzaakte de pijn. De laatste jaren is uit diverse onderzoeken gebleken dat er zeker sprake is van vaatveranderingen. Die zijn echter het gevolg van ontregelingen in het zenuwstelsel, in het bijzonder van de zgn. drielingzenuw die zich aan beide kanten van het gezicht bevindt ter hoogte van de neus. Als reactie op informatie die naar het zenuwcentrum van de drielingzenuw gestuurd wordt, komen stoffen vrij die de bloedvaten beïnvloeden. Daardoor ontstaat een plaatselijke zenuwontstekingsreactie in het harde hersenvlies, met vochtophoping en pijn als gevolg. Ergotamine en sumatriptan (de stofnaam van Imigran) onderbreken die zenuwontstekingsreactie. Aldus Ferrari.

De medicijnen

De namen zijn gevallen: ergotamine en sumatriptan. Toen in 1991 de firma Glaxo het nieuwe medicijn Imigran als tablet en als injectievloeistof op de markt bracht, gloorde voor migrainelijdend Nederland (50% van de bevolking heeft er tenminste één keer per maand last van!) nieuwe hoop. De hoop o.a. verlost te zijn van medicijnen die ergotamine bevatten. Met de hoeveelheid bijwerkingen die lezers van Hoofdzaken in de loop van veel ergotaminegebruik hebben beschreven, kun je een heel nummer vullen. Maar de gevaarlijkste wordt pas de laatste jaren door artsen en patiënten onderkend: de afhankelijkheid. Een teveel en een te regelmatig gebruik van ergotamine(houdende medicijnen) kan tot gevolg hebben dat je dagelijks ergotamine moet gebruiken om migraine te voorkomen. Een patiënt vertelde mij eens: "Vroeger nam ik ergotamine als ik migraine had. Nu krijg ik migraine als ik geen ergotamine neem. Dus wat doe ik? Juist, met ergotamine-afhankelijkheid als gevolg." Is Imigran dan beter om een migraine-aanval af te breken? In het algemeen zijn patiënten en medici redelijk tot goed tevreden. Hoewel Imigran slechts bij ongeveer 80% van de patiënten het gewenste effect heeft, lijkt het aantal bijwerkingen de laatste tijd groter te worden. "En zelfs als de pijn na Imigran over is, voel ik me als een dweil", aldus een patiënt.

Migraine profylaxe

Ergotamine en Imigran zijn zgn. aanvalscouperende middelen. Er zijn vijf belangrijke middelen op de markt om migraine-aanvallen te voorkomen (profylaxe). Ik schrijf met opzet "middelen" en niet "geneesmiddelen" omdat geen enkel middel migraine geneest. Je kunt deze middelen gebruiken als je meer dan zoveel keer per maand migraine hebt. Hoeveel keer? Dat aantal is per patiënt afhankelijk, is zelfs per arts verschillend. De keuze van het middel is ook afhankelijk van de voorkeur van de arts en de patiënt, en van de bijwerkingen, omdat er geen grote verschillen bestaan tussen de werkzaamheid van die vijf middelen. Van zo'n behandeling met profylactische middelen hoef je geen wonderen te verwachten. Soms is er met het ene middel geen verbetering merkbaar en met het andere wel. Hoewel "verbetering" een rekbaar begrip is. Vermindering van het aantal aanvallen en -als er toch een aanval doorheen glipt- verzachting van de pijn, dat is het beste wat patiënten kunnen verwachten.

Stress en migraine

Als uitlokkers van migraine zijn al genoemd inspanning en voeding. Ook psychologische factoren spelen een belangrijke rol. De meest bekende is stress. In de file terechtkomen op weg naar een belangrijke afspraak, je sleutelbos kwijt zijn, de buren zetten hun geluidsinstallatie voluit, de loodgieter komt niet opdagen, allemaal oorzaken voor stress. Een verzoek willen weigeren maar niet durven, een vergadering toespreken, een gesprek met een bekende Nederlander, allemaal oorzaken voor stress. Maar stress verschilt van mens tot mens. Waar de een zijn hand niet voor omdraait, daar krijgt een ander natte zweethanden en een hoge adrenaline-produktie van. Waar de een lachend overheen stapt, struikelt de ander van de stress. We zijn wel allemaal geboren, maar niet hetzelfde gebakerd. Stress is een subjectief verschijnsel. Ieder ervaart die anders. Ieder reageert ook anders, maar bij migrainepatiënten kan stress een aanval oproepen. Stress is geen oorzaak van migraine. Niemand wordt uitsluitend door stress migrainepatiënt. Wel is het zo dat bij een aanleg voor migraine stress een krachtige uitlokker van een aanval is.