Migrainepatiënten die voor het eerst met een aanval te maken hebben weten vaak niet wat hun gebeurt. Ze zijn vaak bang dat ze gek worden of dat ze een ongeneeslijke aandoening hebben, zoals een hersentumor. Deze angst kan lang aanhouden, vooral als er (nog) geen duidelijke diagnose is. Als de diagnose migraine gesteld is weet de patiënt vaak nog niet goed welke verschijnselen allemaal bij migraine kunnen horen. In dit artikel wordt dat soort verschijnselen op een rijtje gezet, met de bedoeling angst en misverstanden te verminderen. Bovendien kunnen sommige symptomen een signaalfunctie hebben. Zij kunnen helpen om tijdig actie te ondernemen om symptomen te onderdrukken of om een aanval voor te zijn.

Anne-Marie Sohier

Hoofdpijn, misselijkheid en overgevoeligheid voor licht en geluid zijn vaak wel bekend als het om migraine gaat. Niet iedere (huis)arts is uitgebreid op de hoogte van alle overige migraineverschijnselen. Door de veelheid aan -vaak vage- klachten kan de patiënt zich een zeurpiet gaan voelen of hij blijft bang toch iets ernstigs onder de leden te hebben. Vaak voelt hij zich niet serieus genomen. De oorzaak wordt soms op het psychosomatische vlak gezocht. Dit ten onrechte psychologiseren van verschijnselen die 'normaal' bij migraine horen, kan schadelijk zijn. De patiënt krijgt dan zaken opgedrongen alsof hij daar persoonlijk schuld aan heeft, terwijl ze 'gewoon' een symptoom van migraine zijn. Herkent u deze uitspraken? 'U bent een te gestresst type.' 'U gaat te gespannen met situaties om.' 'U zou eens wat minder perfectionistisch moeten zijn.'

De werkelijkheid is veel complexer. Migraine geeft een grote mate van controleverlies over je eigen leven. Om zo min mogelijk klachten uit te lokken doen migrainepatiënten vaak al heel veel: aangepaste voeding, letten op ontspanning en beweging. Het is al een hele kunst om in verband met het accepteren van je migraine zo realistisch mogelijk te ontdekken wat je kunt doen om je klachten te reduceren en om te aanvaarden wat je niet kunt veranderen. Er is niets zo frustrerend als vechten voor het veranderen van zaken die niet te veranderen zijn. Migraine kan veel psychische gevolgen geven. Er kan echter veel misgaan als de oorzaak van symptomen psychisch geduid wordt.

De heer L. is migrainepatiënt en kreeg het advies iets aan zijn angst voor spreken in het openbaar te doen. Dit naar aanleiding van momenten dat hij niet uit zijn woorden kon komen. Buiten deze momenten van afasie kan deze meneer prima zijn woordje doen en hij vindt dat nog leuk ook. Helaas wisten de patiënt en zijn behandelaar niet dat afasie een normaal verschijnsel van migraine kan zijn. Een training spreken in het openbaar zou in dit geval juist averechts werken. De afasie zal niet minder worden. De migrainepatiënt zal echter steeds meer denken dat zijn haperingen door onzekerheid komen, waardoor hij steeds onzekerder wordt. Toen hij vernam dat afasie een normaal bijverschijnsel van migraine was, was hij opgelucht. Hij ging al steeds meer twijfelen of hij misschien toch, zonder het door te hebben, een sociale fobie had. Zijn haperingen zijn nu geen eng probleem meer.

Hoofdpijn

Bij migraine wordt hoofdpijn meestal omschreven als een hevig kloppende pijn, aan één kant van het hoofd. In de loop van de aanval straalt de pijn verder uit naar de rest van het hoofd. Het is meestal dezelfde kant die als eerste wordt getroffen door de hoofdpijn. Een aanhoudend kloppende hoofdpijn door de hele aanval heen is zeldzaam en komt vooral voor bij diegenen die doorgaan met te zware lichamelijke inspanningen, ondanks de migraine-aanval. Lang aanhoudend kloppende pijn kan dus een signaal zijn om het lichamelijk rustiger aan te doen.

Misselijkheid

Misselijkheid is kenmerkend bij gewone migraine. Zo'n twee tot drie uur voor een aanval en voordat de echte misselijkheid begint, kan een verhoogde aanmaak van speeksel en een toename van oprispingen optreden. Dit kan een signaal zijn om tijdig de juiste medicijnen in te nemen. Zo kunnen verdere symptomen draaglijker worden en soms zelfs afgeweerd worden. Vlak voor en tijdens een aanval kan de misselijkheid sterk toenemen. Soms is de misselijkheid continu en overweldigend, soms snel verdwenen of te verwaarlozen. Maar ook dan is er meestal afkeer van voedsel, en een algeheel gevoel van malaise. Dit uit zich vooral in zich afzetten tegen alles en zich terugtrekken in zichzelf.

Misselijkheid kan allerlei inwendige onrust geven, zoals hikken, oprispingen van maagzuur, kokhalzen en braken. Braken kan het einde van de misselijkheid aangeven én soms ook het einde van de hele migraine-aanval. Bij anderen geeft het braken geen opluchting. Meestal is het braken een kwelling, die de hoofdpijn verhevigt. Het braken, het veelvuldig uitspugen van gal, vaak gecombineerd met zweten en diarree, is een bron van uitputting. Het lichaam heeft tijd nodig van deze heftige onrust te herstellen.

Overgevoelige zintuigen

Een typisch verschijnsel bij migraine is overgevoeligheid voor zintuiglijke prikkels. Een toename daarvan kan een waarschuwingssignaal zijn. Ook tijdens een aanval kan de zintuiglijke overgevoeligheid zeer sterk zijn. Licht, geluid, geuren en aanrakingen worden ondraaglijk. Het gezichtsvermogen wordt vaak gestoord door langdurige nabeelden die een sterke schittering hebben. Ook kunnen onrustige visuele voorstellingen het beeld verstoren. Bij geluid, reuk en smaak treedt vaak vervorming of versterking van de sensatie op. Een zacht geluid klinkt onverdraaglijk hard; geuren en smaken die normaal lekker zijn worden hinderlijk en vies. Bij auraverschijnselen en klassieke migraine is deze zintuiglijke overgevoeligheid bijzonder sterk en kan zelfs hallucinaties geven.

Darmbezwaren

Ongeveer tien procent van alle volwassenen die aan migraine lijden, klagen over pijn in de onderbuik en/of over abnormale ontlasting tijdens een aanval. Bij jongere patiënten ligt dit percentage zelfs aanzienlijk hoger. De meest gemelde buikpijn is een koliekachtige pijn, die meestal rechtsonder zit. Door deze plaats wordt hij wel eens voor een blindedarmontsteking aangezien. Minder vaak melden migrainepatiënten een intense, zeurende buikpijn boven in de buik die soms uitstraalt naar de rug. Deze pijn lijkt op de pijn van een doorgebroken zweer, galblaasontsteking of alvleesklierontsteking. In het voorstadium van migraine komen nogal eens buikverschijnselen voor als: opgezette onderbuik, verminderde darmperistaltiek en constipatie (verstopping). In de laatste fase van de aanval gaat constipatie vaak juist over in een verhoogde darmperistaltiek, die zich uit in een koliekachtige pijn, diarree en braken.

Loomheid en slaperigheid

Een verlangen naar rust, een onaangenaam gevoel van slaperigheid en onverschilligheid zijn kenmerkend voor (klassieke) migraine. Een aantal uren voor een aanval wordt de patiënt vaak al meer teruggetrokken, afwezig en stil. Vaak merkt de omgeving die veranderingen eerder op dan de patiënt zelf. Voor intieme bekenden van de patiënt is dit een bekende waarschuwing: aanval op komst. De migrainepatiënt zelf merkt zijn eigen teruggetrokkenheid pas als die heel sterk wordt. Direct voorafgaand aan een aanval kunnen het verlangen naar rust en de slaperigheid overheersend worden. Dit gaat gepaard met intens geeuwen. Het gevoel van slaperigheid kan angstaanjagend zijn en samengaan met een gevoel van gevoelloosheid. De slaperigheid kan weer gepaard gaan met levendige, enge en onsamenhangende dromen. Vaak zijn die zo angstig dat de patiënt uit alle macht wakker probeert te blijven. Sommige patiënten kunnen een aanval tegengaan door bij het begin van een aanval kort te slapen. Dit soort slaap is een zeldzaam diepe slaap, die meestal heel kort is, bijvoorbeeld een kwartiertje. Verder is er nog een typerende lange slaap waarin veel aanvallen een natuurlijk einde vinden. De patiënt valt dan tijdens een aanval in een lange slaap die pas eindigt als de aanval helemaal voorbij is.

Waterhuishouding

Meer dan een derde van de migrainepatiënten heeft last van gewichtstoename en het vasthouden van vocht. Dit treedt op vlak voor de hoofdpijnfase en kan een dag of twee dagen duren. Door de opeenhoping van vocht gaan kleding, ringen, schoenen strak zitten. In deze fase is er weinig urine, die zeer geconcentreerd is. Vaak is er een toenemend gevoel van nervositeit, prikkelbaarheid en hyperactiviteit in deze fase. Later, als de hoofdpijn begint, wordt juist extreem veel vocht afgevoerd door overmatig urineren, zweten, huilen en diarree.

Gemoedsveranderingen

Gemoedsveranderingen spelen een grote rol bij migraine. De relatie tussen migraine en stemmingsveranderingen is bijzonder ingewikkeld. Er zijn stemmingen en gevoelens die direct samenhangen met het ontstaan en het verloop van een migraineaanval. Het doorsneebeeld van emotionele verschijnselen bij gewone migraine is onrust en prikkelbare hyperactiviteit in de vroege fase van een aanval. Dit kan een uitgelaten, manisch karakter hebben, dat in de beginfase zelfs prettig energiek kan aanvoelen. Meestal gaat dit over in irritatie en geestelijke en lichamelijke onrust. In de late stadia van een aanval heerst vaak een toestand van depressie en lusteloosheid.

Dan zijn er ook nog veranderingen in stemmingen en gevoelens die secundair samenhangen met migraine. Ze vormen een reactie op het lijden en de heftige inbreuk die migraine steeds weer pleegt op het dagelijkse, sociale en productieve leven van de migrainepatiënt. Dit kan vooral ernstige vormen aannemen bij migrainepatiënten die veel aanvallen kort op elkaar hebben. Zij kunnen sterk gaan lijden onder depressieve gevoelens en zich terugtrekken in eenzaamheid en passiviteit.

Deze depressieve gevoelens kunnen zeer ernstige vormen aannemen. Als de gevoelens van lijden en wanhoop samengaan met gevoelens van woede kan het zelfs neigen naar zelfmoord. Een ernstige staat van hulpeloosheid, radeloosheid en boosheid kan onhoudbaar zijn voor de migrainepatiënt en diens naasten. Deze toestand dient niet onderschat te worden en moet als een crisissituatie behandeld worden.

Gelaatsveranderingen

Er bestaat witte migraine en rode migraine. Witte migraine komt het meest voor. Het gelaat krijgt een bleke, asgrauwe kleur, is ingevallen en ziet er uitgeput uit. De ogen liggen diep in het gelaat en vertonen kringen rondom. In sommige gevallen loopt het gezicht tijdens de eerste minuten van de aanval eerst rood aan, waarna het ineens lijkbleek wordt. Rode migraine komt maar in minder dan tien procent van de migrainepatiënten voor. Er is dan sprake van een opgeblazen, gezwollen gelaat, dat donker en rood is. De ogen puilen uit. Er kan vochtopeenhoping voorkomen in de hoofdhuid en het gelaat.

Oogafwijkingen

Tijdens of net voor een aanval zijn er bijna altijd veranderingen in de ogen te zien. Meestal zijn er kleine aderen te zien in de oogbol. Bij zeer ernstige aanvallen kunnen de ogen geheel bloeddoorlopen raken, een karakteristiek voor aangezichtsmigraine. De ogen kunnen er vochtig uitzien. Dit is een teken van een verhoogde traanproductie, die vaak samengaat met een verhoogde speekselproductie. Een tweede mogelijkheid is dat de ogen dof zijn en dieper in de kassen liggen dan normaal. Deze oogafwijkingen kunnen samengaan met veel verschillende symptomen, zoals steken en branden van het oog, overgevoeligheid voor licht en wazig zien. Soms is de vertroebeling van het beeld zo ernstig dat de migrainepatiënt tijdelijk niets kan zien, de zgn. blinde hoofdpijn.

Neusafwijkingen

Afwijkingen in het neusgebied komen bij ten minste een kwart van de migrainepatiënten voor. Tijdens een aanval hebben veel migrainepatiënten een verstopte neus, soms alleen aan de kant van het hoofd waar de pijn is gelokaliseerd. Zowel aan het begin als aan het eind van een aanval kan een schijnbare zware neusverkoudheid optreden, symptomen die tot misverstanden kunnen leiden, omdat ze vaak niet als verschijnsel van migraine bekend staan. Bij de arts en de migrainepatiënt kan het misverstand ontstaan dat de patiënt een allergische hoofdpijn heeft, een virusinfectie of een zware verkoudheid.

Overige symptomen

Er zijn allerlei symptomen en signalen die te complex zijn om in dit stuk uitgebreid aan de orde te laten komen. Deze symptomen komen vooral voor bij klassieke migraine en auraverschijnselen. Het gaat hierbij vooral om:

• complexe visuele en auditieve vervormingen;


• tijdsverdraaiingen, déjà-vu;


• moeite met spreken en luisteren, variërend van moeilijkheden bij het herkennen en vinden van woorden tot complete afasie;


• motorische storingen als spasmen, stuipen, verlamming.

Verder zijn er verschillende lichaamsveranderingen die samenhangen met migraine. Veel voorkomende zijn:

• tijdelijke versnelling van de hartslag, daarna vaak gevolgd door een abnormaal trage hartslag, die soms samengaat met een abnormaal lage bloeddruk.


• spontane onderhuidse bloedingen.


• haarverlies en het wit worden van het haar (soms plaatselijk).


• koorts, koude ledematen, rillingen en transpiratie.

Samenvatting

Waarschuwingssignalen die een aantal uren vóór een aanval kunnen optreden zijn allerlei inwendige onrustige activiteiten. Veel voorkomende signalen zijn: loopneus, overmatige aanmaak van traanvocht, vocht vasthouden en zwaarder worden, weinig urineren, urine is heel geconcentreerd, overmatige aanmaak van speeksel, voorkomen van braken en diaree. Verder: een toenemende overgevoeligheid voor prikkels en een toenemende behoefte aan rust en zich terugtrekken. Deze verschijnselen treden vaak zo'n twee tot drie uur voor een migraine-aanval op. Korter voor de aanval kan de migrainepatiënt gewaarschuwd worden door extreme slaperigheid en geeuwen, veranderingen in de ogen en de hartslag en wit wegtrekken. Daarnaast is er vaak een heftige toename in vochtverlies en een sterke toename in de zintuiglijke overgevoeligheid.