In het United States Holocaust Memorial Museum (USHMM) in Washington bevindt zich in een herinneringsmuur van 3000 aardewerktegels, gemaakt door de jeugd van de V.S. Eén tegel draagt de tekst: 'Tell Israël and Sarah we remember'. Die tegel vormde de inspiratie voor het boek 'Zeg dat we het niet vergeten', een uitgave over de holocaust, speciaal voor jongeren geschreven door Susan D. Bachrach, historica van het USHMM.

In drie delen (Nazi-Duitsland, de Endlösung en Redding, verzet en bevrijding) besteedt Bachrach ruime aandacht aan vele aspecten van de volkerenmoord op joden, gehandicapten, homoseksuelen en zigeuners.

De herkenbaarheid voor kinderen heeft Bachrach proberen te bereiken door, terzijde van de eigenlijke informatie, de levens van 20 tijdens de Holocaust vermoorde kinderen te volgen. Een wel heel gruwelijke tegenstelling bestaat er tussen de fotogalerij van de 20 kinderen en de volgende pagina-grote foto: een uitgelaten groep Hitlerjugend brengt tijdens een nazi-partijcongres in 1938 de Hitlergroet.

Een chronologisch overzicht, een keuze van andere boeken over het onderwerp, een overzicht van gebruikte termen en namen, en een register beklemtonen de didactische opzet van dit nuttige boek.

Uitg. Lemniscaat, 120 blz. geb. ƒ 29,50

Verzet, cel, doodstraf, 'begenadiging', d.w.z. 17 maanden eenzame opsluiting in Intermassfeld, daarna naar Mauthausen, 24 uur per dag de dood in de ogen ziend, dan: Auschwitz, honger, tyfus, uitputting; als de Russen in aantocht zijn de dodenmars naar Gross-Rosen, tenslotte Dachau, en eindelijk de bevrijding op 30 april 1945.

Dat is de onvoorstelbaar zware weg die Bill Minco aflegde, nadat hij op de morgen van 7 januari 1941 door de Grüne Polizei is gearresteerd wegens verzet tegen de Duitse bezetter. In 'Koude voeten' doet hij verslag van zijn viereneenhalf jaar durend verblijf in gevangenissen en concentratiekampen.

Op 4 maart 1941 wordt Bill Minco samen met 17 anderen ter dood veroordeeld. Deze 18 vormen 'De achttien doden' in het beroemde gedicht van Jan Campert. Minco's doodstraf wordt, vanwege diens minderjarigheid en ondanks zijn joodse afkomst, omgezet in levenslang.

Minco schreef dit verhaal op aanraden van een vriend direct in 1945 op, 'om het onverzoenlijke te verzoenen'. In 1995 vulde hij het aan met filosofische beschouwingen en overwegingen. Foto's en authentieke documenten completeren dit 'zelfverweer tegen de tijd', zoals Etty Mulder het in het voorwoord noemt. Uitgeverij SUN, 205 blz. geb. ƒ 29,50

De voorgaande bladzijden roepen de vraag op: 'Waarom zijn we zo wreed?' Auschwitz, Dachau, Buchenwald en nog zo'n 40 andere kampen in Europa, de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, oorlogen in Afrika, Bosnië en waar niet al, wreedheid kent geen tijd en geen grenzen. Is ze eigen aan de menselijke soort? Wat is de biologische en psychologische functie van agressie en wreedheid?

'Het hart van de duisternis' is een poging van de Belg Jan de Laender de psychologie van de menselijke wreedheid te doorgronden. Hij legt bij zijn speurtocht de nadruk op de wreedheden van Nazi-Duitsland en de ontwikkeling en uitwerking van de atoombom.

Waarom werkten wetenschappers daaraan mee? Wat bezielde de technicus die de vergassings-auto construeerde? Hoe ziet de psychologie van beulen en meelopers, van fatsoenlijke moordenaars achter hun bureaus en van hun slachtoffers eruit?

Na een lange en barre tocht door de krochten van de menselijke geest, na veel omtrekkende bewegingen en veel gruwelijke details komt De Laender tot een niet zo heel verrassend antwoord: In elk van ons is alles aanwezig. We hebben gedaan wat we altijd al deden.

Davidsfonds/Leuven, 447 blz. ƒ 49,95