oa gepubliceerd in de PZC
EEN BEELDHOUWER UIT NEW YORK EN EEN SCHILDER UIT AMSTERDAM WAGEN ZICH BUITEN DE EIGEN DISCIPLINES EN STORTEN ZICH OP DE PRODUKTIE VAN EEN 'SITUATION-COMEDY' MET HUN EIGEN KUNSTENAARSBESTAAN ALS ONDERWERP EN ZICHZELF IN DE HOOFDROL. EEN WEEK VOORDAT DE OPNAMES BEGINNEN, ARRIVEERT DE AMERIKAANSE REGISSEUR OP DE SET EN GOOIT HET SCRIPT, DAT DE KUNSTENAARS MET VEEL BLOED, ZWEET EN TRANEN HEBBEN GESCHREVEN, IN DE PRULLENBAK: ''NOT FUNNY'' MET DE HETE ADEM VAN DE 'CREW' IN DE NEK MOET EEN NIEUW DRAAIBOEK WORDEN GESCHREVEN. DE REGISSEUR STAAT EEN ANDER PROGRAMMA VOOR OGEN: EEN DOCUMENTAIRE OVER DIT PRODUKTIEPROCES. HET EINDRESULTAAT "PAINTED STROKES" WORDT UITEINDELIJK VLEES NOCH VIS EN IS TOCH GRAPPIG. MAAR IS 'PS' OOK KUNST? |
||
|
||
Nadat hij een maand in New York
met zijn Amerikaanse collega Carter Kustera aan het script voor 'Painted
Strokes' had gewerkt, stapte de Amsterdamse kunstenaar Tiong Ang vorige
zomer met een gerust hart op het vliegtuig naar huis. Het draaiboek voor
hun gezamenlijke televisie-comedy bevatte alle karikaturen en thema's die
ze vooraf hadden bedacht. Vol vertrouwen zag hij de komst van het Amerikaanse
tv-team, dat in oktober de eerste aflevering in Amsterdam zou opnemen,
tegemoet.
Terwijl Ang aan deze kant van de oceaan voor de casting zorgde, legde Kustera in New York de laatste hand aan het script. De eerste verontrustende geluiden over de kwaliteit van het draaiboek sijpelden binnen via de fax. De bekende regisseur Barbara Ulrich, die gevraagd was 'Painted Strokes' te regisseren, had moeite met het script. Maar, zo probeerde een volgende fax Ang gerust te stellen, Ulrich en Kustera zouden het samen wel oplossen. Wat volgde, is terug te vinden in één van de eerste
scènes van 'Painted Strokes'. De fax is vervangen door de telefoon.
Ang zit met de hoorn in de hand op de bank in zijn atelier en twijfelt
aan de haalbaarheid van het project. Kustera spreekt hem vanuit New York
moed in. ,,How hard can it be, it looks so easy on tv''.
|
||
Hiermee wordt meteen duidelijk
wat er mis is aan het project: de werkelijkheid zit de comedy te dicht
op de huid. 'Painted Strokes' handelt uiteindelijk over het máken
van 'Painted Strokes'. En zo belandt de film ergens tussen reality-televisie
en een parodie. Is dat kunst? Een citaat van Joseph Beuys in de film wijst
de weg naar een antwoord: 'Art is failure'.
'The making of Painted Strokes'
zoals het hele project terecht heet, is ontstaan op initiatief van Proton
ICA in Amsterdam. Deze nog jonge organisatie moedigt kunstenaars aan om
in samenwerkingsverband nieuwe paden te verkennen.
'Je moet je meer internationaal
oriënteren,' zei hij. 'Koop om te beginnen maar eens een fax-apparaat.'
Dat heb ik gedaan en we bleven een jaar lang materiaal over en weer faxen
zonder idee dat we samen iets moesten gaan doen. Ondertussen had Ranti
Tjan me al eens gevraagd iets voor Proton te doen, maar ik wist niet goed
hoe en wat.''
,,Ik had zo iets van: 'We vinden
elkaar wel grappig, maar ons werk bij elkaar..dat zie ik niet zo.' Hij
had precies dezelfde gedachte. Het was dus zaak om onze andere interesses
na te gaan. Ik vertelde hem van mijn visioen waarin ik een tentoonstelling
maakte die er uit zag als een filmset.
Het bleek dat beiden de behoefte
voelden om iets te laten zien van hun eigen bestaan; een relativerende
blik achter de schermen van het elitaire kunstbedrijf. ''Een sit-com gaat
over normale mensen, en wij zijn ook normale mensen. Maar toevallig zitten
we in een sector waar heel verheven over wordt gedaan. Maar de 'poeha'
komt vooral van de mensen er omheen. Kunstenaars zijn meestal heel erg
praktisch.''
|
||
Het project kreeg halverwege de naam 'The Making Of Painted Strokes.'
Kustera, die vooral belang hechtte aan het eindprodukt (de sit-com) kwam
met de titel 'Painted Strokes'. Ang zag het allemaal in een wat breder
perspectief. De set die de door Proton was gehuisvest in het theater de
Veemvloer, zou worden tentoongesteld als installatie. De kunstenaars hadden
een deprimerende snackbar en een moderne galerie nagebouwd en het atelier
van Ang als archetype gereconstrueerd.
De repetities en de opnames waren eigenlijk performances. De gezamenlijk duik in het onbekende diepe een proces dat creatieve energie moest losmaken. Het werd dus 'The Making Of Painted Strokes'. Painted strokes betekent geschilderde streken; mooi meegenomen was dat 'strokes' dezelfde dubbele betekenis kent als het Nederlandse 'streken'. En tenslotte begint alle kunst met een verfstreek. |
||
Dat geldt zeker ook voor het
werk van schilder Tiong Ang. Hij verwierf internationale bekendheid met
zijn veelal door een vouw in tweeën gedeelde schilderijen waardoor
ze zich voordoen als een opengeslagen boek. De dikke sponning waarop het
doek is gezet versterkt de indruk dat het schilderij een driedimensionaal
werk is. Doordat Ang de afbeeldingen met strakgespannen voile versluiert,
wordt de kijker gedwongen het doek recht van voren te bekijken en verdwijnt
de materiaalindruk van de verf.
De bekendste serie toont portretten van mensen die een vorm van verblinding ondergaan. Op het doek met de klassieke titel 'portret van een jongeman' een beeld uit een militaire film over de gevolgen van de bom op Hiroshima. De man ondergaat een oogoperatie. Het doek 'portret van een jongen' toont een overleden jongetje waarvan iemand met de duim een ooglid optilt. Toch geven de schilderijen geen verontrustend beeld. ,,Het oog is natuurlijk symbool voor 'zien'. Zien in de betekenis van perceptie, opvatting van de wereld om je heen. Zien wordt verblind door de overdaad van beelden waar we mee bestookt worden door de media en de commercie. Als je je ogen ergens op een goede manier voor kunt sluiten (blind maken, als het ware) dan kun je de waarheid zien. De plaatjes zijn eigenlijk heel anti-schilderkunstig opgezet. Door het voile zie je niet dat ze geschilderd zijn; het ontneemt zicht op de materie en verwijst zo naar het onstoffelijke van de schilderkunst. De doeken zijn een soort neerslag van een projectie. Eigenlijk is mijn referentie naar de schilderkunst een schijnbeweging. Eerst hing ik mijn doeken nog autonoom en klassiek aan de muur. Maar het zijn van die fysieke dingen. Met die curve en de voile zijn ze bijna erotisch. Ik wilde ze op een andere manier laten zien. In galerie Van Rooy legde ik een aantal doeken op de grond op of op schragen, alsof ze nog niet klaar waren. Ik heb de tentoonstellingsruimte verduisterd. Ook al vanwege de sluier moest je daardoor veel moeite doen om de beelden te kunnen zien. 'Bring your own light' heb ik dat genoemd. Laat je eigen licht op de realiteit schijnen. Bij een expositie in het Van Abbemuseum stond er ook een tv-toestel met het scherm naar de muur. MTV was op die manier alleen te zien als flikkerende reflectie op de wand. Het thema was de overdaad aan beelden die we via de tv tot ons komen. Een jaar later, bij Lumen Travo, stond een tv-toestel in een zwarte zuil van voile midden in de ruimte. Het toestel stond afgestemd op niks, ruis. Dat 'niks' wilde ik gebruiken om te laten zien hoe er over beelden kan worden gedacht. Het verdwijnen van alle beelden. Een samenvatting van alle beelden laat niets meer zien. Dat stuitte op weerstand; mensen willen niet accepteren dat er niets te zien is. 'Wanneer begint dat bandje nou?' Dat was in mei van dit jaar en ik was al volop bezig met de voorbereiding van 'Painted Strokes' en ik dacht : 'wacht maar af, dat beeld vul ik zelf wel in.' Het was eigenlijk een soort opmaat. Voile komt uit de wereld van het theater; het staat voor de illusie. Alles is een illusie. Ergo: het leven is theater. Televisie is de moderne variatie van theater.'' |
||
Painted Strokes opent met een bekentenis van de beide hoofdrolspelers.
Ang en Kustera zijn neergezet aan een tafeltje in de snackbar. De overbelichting
en het knallend groen en blauw dat het gevolg is van een verkeerde kleurinstelling
van de camera suggereren een 'off-the record shot'. Mooi niet. Iedereen
kan meekijken. Kustera:''We thought it would be pretty easy..'' Ang:''..we
plunged ourselves in it in complete naïvety..'
|
||
Het relaas van de Amsterdammer
klinkt inderdaad tamelijk naïef. ,,We waren het snel eens over de
inhoud van PS. We hadden nogal wat gemeenschappelijk. Allebei 33 jaar oud,
een redelijke staat van dienst. Echte 'mid-carreers' zoals Carter het noemde.
We kenden allebei vragen over ons eigen werk en we zijn allebei heel erg
ambitieus. Mede door die ambities was kort daarvoor mijn relatie op de
klippen gelopen.
Carter zat in een grote crisis,
hij had een auto-ongeluk gehad en was eigenlijk een beetje de draad kwijt.
Er gebeurde plotseling zo veel dingen in ons leven en dat wilden we in
ons werk stoppen. Laat maar eens zien wat er achter de schermen gebeurd,
zet de deuren maar wagenwijd open. In eerste instantie faxten we de ideeën
voor de scènes heen en weer, maar dat liep niet zo. Uiteindelijk
ben ik een maand naar New York gegaan.
Het script schreven we met het
boek 'Screenplay, the foundations of screenwriting - step by step guide.'
in de hand. Uiteindelijk hadden we een draaiboek volgens de regeltjes,
we hadden alle thema's en karikaturen er in gestopt. De snobs, de jonge
talenten de dronkelappen, noem maar op. We zaten te springen van enthousiasme.
Het enige wat me dwars zat toen ik uit New York vertrok was dat ik nog
steeds geen kennis had gemaakt met de televisieploeg die de opnames zou
draaien. Ze waren de hele maand op locatie geweest. Carter had me verteld
dat ze vreselijk professioneel waren. Maar wat kon er gebeuren; we hadden
een geweldig script.''
|
||
In de laatste scene voordat ;The End' in beeld komt, zit het tweetal
weer in de snackbar. Ang heeft voor beiden een frietje gehaald. Kustera
meldt dat hij goed en slecht nieuws heeft. Het goede nieuws is dat de 'crew'
het hotel waardeert. ,,The bad news is that the director threw out the
script.''
Ook hier wijkt PS niet ver af van de werkelijkheid. In het echt had regisseur Barbara Ulrich haar oordeel al klaar toen ze op Schiphol uit het vliegtuig stapte dat haar vanuit New York naar Amsterdam had gebracht. |
||
Ang was verbouwereerd. ,,Ze
stapte zo uit het vliegtuig op me af, gaf me twee zoenen terwijl ze me
nog nooit ontmoet had en zei: 'the script is bad.'
Dat had ik totaal niet verwacht. Weliswaar had Carter in een eerder stadium laten weten dat onder andere Barbara moeite had met het script, maar hij had me verzekerd dat ze het samen aan zouden passen. In zijn laatste fax liet hij nog weten dat alles klaar was en dat het heel goed geworden was. Achteraf bleek dat Barbara nauwelijks was betrokken bij het herschrijven. Volgens Barbara had het script geen dramatische structuur, geen timing, slechte dialogen en was het niet grappig. We hadden nog een week om een heel nieuw script te schrijven. Het werd een soort therapie. Urenlange gesprekken moesten ons duidelijke maken wat nou de werkelijke motieven waren die ons tot PS hadden gebracht. Dat moest namelijk de inhoud worden van de film. We moesten onze ziel en zaligheid op tafel krijgen. Dat kon volgens haar een anekdote worden, mits goed vertelt. ''Jullie hebben zestig pagina's dialoog geschreven'', zei ze, ''Terwijl jullie helemaal niet weten wat een dialoog is.'' Urenlang uitwijden over kunst,
dat kan niet voor tv, televisie is een kwestie van condenseren. We moesten
van haar één vraag vinden, de essentie van het project. Op
die manier werd het meer een documentaire over het maken en het ontstaan
van PS. Toen de eerste opnamedag aanbrak waren we halverwege
|
||
De eerste aflevering van Painted Strokes (het tweede deel wordt
deze zomer opgenomen in de 'Thread Waxing Space' op Broadway in New York)
bevat nog maar twee scènes die in het oorspronkelijke script voorkwamen:
de opening van de tentoonstelling van Pépé en het feestje
na de opening in het atelier van Tiong Ang. De andere scènes komen
uit de koker van Barbara Ulrich en gaan dus over de produktie van PS. In
de allereerste scene wordt teruggekeken op de produktie en in de laatste
wordt vooruit geblikt: PS als een hond die in zijn eigen staart bijt.
Painted Strokes bestaat uit een aantal scènes met weinig samenhang. Er is nauwelijks een verhaal en het is helemaal geen sit-com. En toch is PS leuk. Het stuntelige acteren, de hilarische performances van de vier kunstenaars tijdens de feest-scene, het gelach uit blik dat consequent op de verkeerde momenten opklinkt, maar vooral door de spiegel die het de kunst en de kunstenaars voorhoudt. Ondanks (of misschien wel dankzij) dat PS heel anders geworden is dan de opzet was, is Ang uitermate tevreden over 'The Making Of Painted Strokes'. |
||
,,Achteraf denk ik dat we misschien
meer vast hadden moeten houden aan het oorspronkelijke script. Aan de andere
kant vonden Ivo en Pépé het vreselijk leuk dat we het script
weggooiden. Nu konden ze hun rol veel meer zelf invullen.''
Naast beeldend kunstenaar Pépé Smit is ook musicus Ivo Jansen op de Haar als zichzelf te bewonderen in PS. De enige professionele actrice in de sit-com is de Amerikaanse Kaethe Cherney die het esthablisement vertegenwoordigt in haar rol als kunstmakelaar. ,,Neem nou de performance van
Ivo. Tot op de laatste dag wist hij niet wat hij zou gaan doen. We maakten
ons allemaal ongerust. Tenslotte moest het in één take worden
opgenomen en het is vreselijk leuk geworden. Het hele project heeft bij
iedereen veel creatieve energie losgemaakt en ik ben zeer tevreden over
de tentoonstelling van de set. Een sit-com maken was voor ons allemaal
nieuw. Dat het niet zo wordt als we hadden gedacht..des te beter. Alles
wat is aangeraakt, het ontrafelen van onze motieven..je maakt zo een landkaart
van je bestaan als kunstenaar. De videoband is uiteindelijk maar een residu
van dit hele proces.''
|
||
Maar is PS nou kunst?
Om te beginnen hebben de twee
onervaren stuurlui de nodige reddingslijntjes uitgeworpen vanuit hun zwalkend
scheepje. De scènes worden steeds vooraf gegaan door citaten van
grote kunstenaars. Na uitspraken als 'Art is what an Artist does' van Bruce
Nauman en het eerder genoemde 'Art is failure' van Beuys, kun je je als
kunstenaar natuurlijk wel wat dwalingen veroorloven.
|
||
Na 'The End' volgt nog een soort epiloog waarin Barbara Ulrich de
twee kunstenaars met strenge stem om verantwoording vraagt. Het tweetal
geeft toe dat het maken van een echte sit-com te hoog gegrepen was. ''Is
it art?'' wordt gevolgd door een wedervraag ''What is art?''
'Art is an investigation..we justified the project by making it.''
|