Uut `t dertiende nummer, winter 2002



in ’t dialect van Oôskappel (Walcheren)

 

Jan Zwemer

 

Gedraoi

 

 

Misschien èn je d’r ook a van g’ore: de erkennienge van ‘t Zeêuws as streek­taele volgens ‘t Europees Handvest van Streektalen en Talen van Minder­heden, oor bedreigd. Deur een stel Zeêuwen die at er nie vò voele omdat ze zelf geên Zeêuws praote? Belneênt. Deur een pietepeuterig-precieze ambtenaer die as ‘t Zeêuws gewoge eit en te licht bevonde? Ook a nie. ‘t Zeêuws is patent in orde gebleke. Neê, deur de Nederlandse Taalunie. Een organisatie die opkomt vò ‘t belang van ‘t Nederlands - mae dus nie vò ‘t belang van dialecten.

 

‘Ier achteran is de brieve afgedrukt die as de Nederlandse Taalunie ongeveer een jaer terug opstierde naè de Provincie Zeêland mee de motivatie van ulder ‘neê’.

Op die brieve è ik - ook zòwat een jaer gelee - as lid van de Commissie vò Dialectbevorderieng mien commentaar gegee. In een soort notaatje (in ‘t Nederlands) bestemd vò de provincieambtenaeren die d’r eige mee de erkennienge van ‘t Zeêuws bezig ‘ouwe. Op 21 november flee jaer è ‘k dat an ulder gegee. Dat commentaar van mien is ‘ier ook afgedrukt.

 

Mae ‘k wou d’r nog ‘s even dieper op ingae. Op dien brief.

Want wat as de Nederlandse Taalunie ‘ier feitelijk laet mèrke, da’s noe net ‘t zelfde as die raore gedachtekroenkel die ajje bie zòvee mènsen ‘oort as ‘t gaet om de erkennienge van ‘t Zeêuws. Ik bedoele ‘t misverstand dat dat een claim zou weze dat ‘t Zeêuws een taal is.

Daè gaet ‘t glad nie om. ‘t Gaet erom dat ‘t Zeêuws erkend ‘oort as strééktael. Nog preciezer gezeid: ‘t Zeêuws vaalt in de tèrmen van ‘t Europees Handvest van Streektalen en Talen van Minderheden. Da bin tweê verschillende diengen: streektaelen en taelen van minder’eden.

Noe moe je dien brief van de Taalunie nog ‘s leze: dat onderscheid ‘oor glad nie gemaekt. ‘t Zeêuws is inderdaad geên taele van een minder’eid zòas ‘t Bretons en ‘t Catalaans. Maer een streektaele is ‘t wè en wat ‘t belang­riekste is: ‘t bewies daèvan ‘oor geleverd as de definities van dat Handvest op ‘t Zeêuws toegepast ‘oore. Dan slaen aolle klokjes en metertjes uut: de Zeêuwse streektaele voldoe gewoon an de criteria.

De Taalunie erkent eigenlijk alleên een ‘Europees Handvest van Talen van Minderheden’ en meer nie. Da’s noe jammer, want zò’n Handvest bestae nie. De strééktaelen ‘ore net zò wèl bie ‘t Handvest as de minder’eidstaelen....

De mènsen van de Taalunie probere dus iets wat as nie kan: een onbestaend Handvest toepasse en dien onzin probere ze ook nog ‘s an een ander wies te maeken.

 

Om dien eigenaordigen draoi een bitje weg te poessen, gebruke de Taalunie-lieërs een ‘oop mooie woorden daè as nie vee van klopt (kiek bievobbeld mae naè die notitie van mien). ‘t Provinciale Rapport mee de anvraege vò de erkennienge, da gesteund ‘oort deur een wetenschappelijke adviesgroep, ‘oor simpeltjes an de kant geschove. Dat komt deur die zògenaemde eige definitie van ‘taal’ deur de Taalunie. Dat de criteria van ‘t Europees Handvest ánders bin, daèr oor je nie over. Neê, vanzelfs nie.

 

D’r moet dus nog meer gedraoid ‘oore. Bovenan de tweêde bladzie van de brieve van de Taalunie ‘oort er gezeid dat er uut ‘wetenschappelijke lite­ra­tuur, zowel de diachrone als de synchrone, en in het maatschappelijk dis­cours als geheel’ bliekt dat ‘t Zeêuws een variëteit (dus een afgeleide) van ‘t Nederlands is.

Nou, daè kunne de doctoren en professoren van de Wetenschappelijke Adviesgroep vò de erkennienge van ‘t Zeêuws ‘t mee doee: da bin taaelkundige die at ulder literatuur nie kenne. Geloof jie dat? Ikke nie.

Trouwens, waerom staet er: zowel diachroon als synchroon? Moet de Taalunie soms verouwerde literatuur d’r bie ‘aele om een bitje van z’n geliek te ‘aelen?

En wat dochte julder van die woorden die as daènae komme: ‘in het maatschappelijk discours als geheel’? Daè laet de Taalunie volgens mien nog een keer in z’n kaorten kieke. Misschien leit daer ook wè ‘t pitje van ‘eêl de kwestie. De Taalunie gae dus feitelijk uut van ‘t ‘maatschappelijk discours’, van wat as je zò lienks en rechts in de saemenlevienge ‘oort. Oftewel: van ‘t Zeêuws as historische streektaele ‘oor je nie vee, dus... za ‘t ook wè geên historische streektaele weze.

Da’s straf! Moe je dan vee van je neuze maeke om gegloofd te ‘oren? Dat lieken in elk geval wè de riddenantie van de mènsen van de Taalunie. ‘t Maatschappelijk discours, zei mae de mênienge-van-’t-moment - dae draoit ‘t om bie ulder. Echt modern. Aolles wat ajje roept, ‘oor gegloofd en wetenschap ei afgedae - zeker historische argumenten die doen nie mì mee.

Ik wènse de Nederlandse Taalunie vee geluk mee z’n draoierieën.

En dat ze d’r eige mee d’r eige zaken bemoeie.

 

 

 

Notitie

n.a.v. de brief van de Nederlandse Taalunie dd 6/11/2000 over de erkenning van het Zeeuws

door Dr J.P. Zwemer, 21/11/2000

 

Algemene opmerkingen:

 

a Daar het Algemeen Secretariaat van de Ne­derlandse Taalunie zich ervan bewust blijkt te zijn dat er “tal van criteria” een rol spelen bij het bepalen van de grens tussen dialect en zelfstandige taal, maar desondanks niet de criteria uit het Europees Handvest van Streektalen en Talen van Minderheden toepast, doch in feite de eigen criteria als uitgangspunt gebruikt, komt de bewijsvoering van het Secretariaat niet sterk over.

De opmerking onderaan de eerste blz. van de brief “Naast taal­kundige criteria.... enz.”, is dan ook irrelevant. Dat geldt ook voor de opmerking over het Letzeburgs.

Het lijkt er overigens op dat de Taalunie de erkenning van het Letzeburgs wel kan goedkeuren - al wordt dat niet met zoveel woorden gezegd. Waarom die van het Zeeuws dan niet? Omdat in dat geval geen sprake zou zijn van een ‘taalpolitieke wilsdaad’? Maar het is nu juist de Taalunie die probeert een taal­politieke wilsdaad over de erkenning van het Zeeuws in de wie­len te rijden. Dat is dan een heel kromme redenering - om niet te zeggen: een cirkelredenering. Als lichaam dat taalpolitieke wilsdaden wenst te beïn­vloeden, kan men zelf geen visie uitdragen waarin het al dan niet aanwezig zijn van een positieve ‘taalpolitieke wilsdaad’ als criterium voor erkenning geldt.

 

b Het beroep van de Taalunie (bovenaan de tweede blz. van de brief) op ‘de wetenschappelijke literatuur’ en ‘het maatschappelijk discours als geheel’ leidt slechts de aandacht af van het enige relevante criterium: nl. of het Zeeuws volgens de condities die het Europees Handvest stelt, erkend kan wor­den. Hetzelfde geldt voor de zinsnede “Het Nederlands vatten wij op....” enz. In het Handvest is slechts sprake van de te er­kennen streektaal en van de officiële taal van het land.

Hetzelfde geldt eveneens voor de opmerking in de tweede alinea van de tweede blz. van de brief, waar weer ‘het Nederlands’ uitgespeeld wordt t.o. de standaardtaal.

Het argument dat ‘Diets’ al vroeg werd gebruikt als overkoepelende term voor ‘het Nederlands’, wordt weerlegd door het be­kende ci­taat van Van Ruusbroec, waarin sprake is van Duuts, Diets, Zeeus, enzo­voort. Diets en Zeeuws staan hier als ge­lijk­waardig naast elkaar.

Dat de literatuur in de volkstaal vóór de zestiende eeuw als Nederlandse literatuur wordt be­schouwd, komt uiteraard door het simpele feit dat de Nederlandse standaardtaal in die pe­riode nog niet bestond. Het is literatuur, geschreven in de streektalen die toen in het gebied waar later díe stan­daard­taal als schrijf­taal zou gelden, gesproken werden.

 

 

Inhoudelijke opmerkingen

 

c De opmerking onderaan de eerste alinea op de tweede blz. van de brief van de Taalunie “Nergens in het rapport...” enz. is volledig irrelevant. Erkenning van het Nederlands is niet aan de orde en wordt slechts als ‘probleem’ opgevoerd door de door de Taalunie gebruikte definitie (c.q. de invoering van ‘het Ne­derlands’ als derde begrip naast de te erkennen streektaal en de officiële landstaal). Overigens is het Zeeuws als vast­omlijnd geheel wel degelijk een geldend begrip in de taalkunde en als zoda­nig valt het ook min of meer samen met “het totaal van in Zeeland en Goeree-Overflakkee gesproken dialecten”.

Dat die definiëring tevens iets pragma­tisch heeft, doet niets af aan de status van de Zeeuwse streektaal als er­kende, aparte categorie binnen de taalkunde (eventueel samen met het West­vlaams). Zie daarover ook hieronder (onder punt e) het citaat van prof. Weij­nen.

 

d De opmerking in de derde alinea van de tweede blz. van de brief van de Taalunie over het vervangen van lexicale elementen door jongere dialectsprekers is waarschijnlijk gebaseerd op de taalhouding van jongeren uit de (kleine) stedelijke ge­bieden binnen Zeeland. De grote meerderheid van de bevolking kenmerkt zich door een taalhouding waarin het aanvoelen van het verschil tussen het Zeeuws en de standaardtaal als diglossie overheerst. Dit wordt door de opmerking van prof. Weijnen dienaangaande bevestigd.

 

e De opmerking in de vierde alinea van de tweede blz. van de brief van de Taalunie over het voorkomen van Zeeuwse eigenheden in de omringende dialectgebieden, wordt in vrij sterke ma­te weersproken door prof. Weijnen, die schrijft: “dat ook te­genwoordig de Zeeuwse dialecten zich, met de Westvlaamse en Fransvlaamse, scherp van de Hollandse en Brabantse onderscheiden.”

 

 

 

 

in ’t dialect van Zierikzeê (Schouwen):

 

ouwe beer

Maartje Stuut

 

de kaemer wae
de kinders praette
is kil en stil;
verlaete

in ‘t raemkezien
-kael en verslete-
een ouwe beer;
vergete

gin ‘ard gelach,
gepraet, gegil,
meziek of dans;
‘t is stil

en nooit komt er
mì rommel bie;
de chaos
is verbie

den ouwen beer
- mit z’n kaele snuut-
kiek droevig
vô z’n uut

 

zò pienlijk stil
gin klok die tikt
‘t gaepend gat
verstikt

 

 

 

in ’t dialect van Souburg (Walcheren):

 

Reker trekt an de belle

 

Marco Evenhuis

 

 

Een paer maenden vromme kwam Siemon Reker op ‘t symposium Taal of Tongval op de proppen mee de deu ‘um opgestelde en ingediende Motie van tolerantie en attentie. Die motie oor gesteund deu organisaties as de Stichting nederlandse Dialecten. Oôk Stichting Zuudwest 7 en de redactie van ‘t blad Noe steune de oproep van Reker an de over’eid om ‘s serieus te kieken naè wat a dien over’eid noe feitlijk wil mee streektaelen en dialecten. An den êne kant ore streektaelen deu de over’eid officieel erkend, maer an de aore kant verdwiene d’r meugelijkeden om die taelen en taelvarianten te onderzoeken of verder te ondersteunen. Zò is t’r in de dialectologie a vee werkgelegeneid verdwene en naebie aolle structurele steun vaolt langzaemerand weg.

 

A je ‘t mee de motie seêns bin, dus as jie d’r vo bin at er meer structurele en naedrukkelijke steun van overheidswege an aolle dialecten en streektaelen op ‘t Nederlandse taelgebied komt, dan kan je een briefje of een mailtje doee an de redactie van Noe (Ritthemsestraete 14, 4388 JR Oôst-Souburg; noe@zeelandnet.nl). Ons stiere julder reacties dan wì deu as steunbetuiging vo Siemon Reker en de Stichting Nederlandse Dialecten. Me rekene op julder steun.

 

 

 

 

Motie van Tolerantie en attentie

 

Uitgaande van de fundamentele gelijkwaardigheid van talen en dialecten; in aansluiting aan het Multiculturele Manifest 20001; onverminderd de werking van het Handvest voor regionale talen of talen van minderheden2 en met een expliciete erkenning van de rol van het Standaardnederlands (en in Fryslân van het Fries), roepen deelnemers aan het symposium Taal of Tongval (Amsterdam d.d. 12 juni 2001) en andere ondertekenaars alle overheden (zowel de landelijke, provinciale als gemeentelijke), alle betrokken instellingen en alle sprekers in het Nederlandse taalgebied op tot VOLLEDIGE MAATSCHAPPELIJKE ACCEPTATIE van en UITDRUKKELIJKER STEUN aan de van oudsher in dat gebied gesproken variëteiten dan thans het geval is.

 

Die steun betreft zowel de algemeen-maatschappelijke, onderwijskundige en culturele facetten van de problematiek als het wetenschappelijke onderzoek terzake.

 

Deze oproep richt zich in de eerste plaats tot de centrale overheden van Nederland en België en heeft betrekking op alle autochtone taalvariëteiten in het Nederlandse taalgebied, om het even welke status zij tot dusver wettelijk bezitten.

 

 

Siemon Reker

 

 

adhesiebetuigers :               

Prof. dr. J. Taeldeman (Universiteit Gent)

Prof. dr. G. J. de Haan (RU Groningen)

Prof. dr. H. Niebaum (RU Groningen)

bestuursleden van de Stichting Nederlandse Dialecten

 

 

 

1) Neder-L art. 0006.02

2) De integrale tekst van het Handvest nr. 148 en het van het bijhorende Explanatory Report is (in html en Word) aflaadbaar op de volgende website van de Raad van Europa: http://conventions.coe.int/

 



 

 

 

in ’t dialect van Axel:

 

 

Piet de Blaeij

 

Display (vunster van een rekenmasien)

 

De klas wèrkt an een toets, zit diep gebogen,

verzoenken in wa stof, die a eigen keuze was.

Ze ziet noe ‘t uterste beginsel onder ôgen:

de taol van rekenen komt ooit een keêr van pas.

 

Een blik zwèrft rond: ‘Waor komt mien ‘ulp vandaon?’

De blik weêr op ‘t display, getik op rekenapparaoten.

‘Et goeie antwoord moe noe eindelieng gaon ontstaon,

want ênen bluven ênen, oek a bin ‘et dan kwaodraoten.

 

De sommen bin dezèlfde voor alle kandidaoten,

‘et rekenen-zèlf verschilt voô eigenlijk iedereên:

wèrk en taolènt verdeêlt ze in ongelieke maoten.

 

Ontworsteld an de toetscocon vliegt iedereên nao buten.

De klasse is leeg, ik kieken rond m’n ‘een.

De som is af, beslogen bin de ruten.