Uut `t tiende nummer, winter 2001 
in ’t dialect van ’t Land van Axel:
Piet
de Blaeij
Zonne
‘k
Geevn joe een bos blomn die an ‘k net èn geplukt
uut
al wad-a bloeit an den rand van een akker.
‘Aon
‘k da noe nie gedaon, en eevn nie gebukt,
dan
vieln ze morgen oek, wiern z’oek nie meê wakker.
Dad-is
een schoôn voorbeeld voo joe en voo mien:
Al joe moois, zo schoôn gegroeid,
is
nao een tiedje uutgebloeid,
en
net as de blomn strek nie meer te zien.
Wan
onze tied, ons bitje tied, da vliegt voobie Marietje,
Alleên,
‘t is nie de tied, neê, wudder gaon voobie.
De
tied die slaot in ons, zòas een zeise in ‘t graon.
En
alle liefde waor me zo graog van praotn
gaot
zô voobie en d’r valn streks gaotn.
‘Ouw
daorom noe van mien, omda me noe bestaon.
naor een sonnet van Pierre de Ronsard
(1524-1585), uut: ‘Second livre des amours’ (1556).
In ‘t dialect van Souburg (Walcheren)
Marco
Evenhuis
’t
Riem en ’t spel trug uutgevonde
Internet.
Je kan t’r een berg tied mee verdoen, mae somtieds vin je iees dat a zò fraoi
is dat ‘t de nie te zunige tillefoônkosten en de eênzaeme uren achter een
vierkant schermpje in eênen ‘êlemaele goed maekt. Zò kwam ik overlesten terecht
op de webplekke van een schoole uut Poperinge in West-Vlaenderen. Die aodde een
project gedae mee internet en streektaele. Dat project liep in ‘eêl
West-Vlaenderen en een stik of twintig scholen è teksten in ’t West-Vlaoms
geschreve, enquêtes g’ouwe, mensen geïnterviewd en aolle interessante vondsten
op internet gezet. De meêste scholen deeë ’t eên en ’t aor mee ’t dialect van
ulder eige stad of durp. Mae die Poperingse schoole goeng de grens over nae
Frans-Vlaenderen. Daer è ze drie mensen gesproke die a iees ‘cultureels’ doee
mee ’t Frans-Vlaoms, die taele die a zò vergemes vee op Zeêuws liekent, mae die
a zò ‘ard achteruut gaet dat noe nog mae een percent of tieene van de mensen
tussen Duunkerke en Riessel ’t proate kan.
Leerliengen
van ’t Sint Fransiscus Instituut è een theatermaeker, een volksmuzikant én een
dichter gesproke. En net ’t gedeêlte dat a ze over dien dichter op internet
gezet è, is indrukwekkend. Je kan op die webplekke een interview mee dien
dichter, Jean-Noël Ternynck, leze en je kan gedichten van z’n leze én ‘ore! A
je de speakertjes van je computer goed open zet, waoit ’t Frans-Vlaoms zò je
kaemertje binnen.
Jean-Noël
Ternynck von ’t een goed idee da me een paer van z’n gedichten in Noe op zoue
neme. De meêste daevan gae over ’t Vlaenderen zo at n dat uur z’n jeugd kent.
Een bitje nostalgisch soms en aoltied ik kwatrienen. Mae wè indrukwekkend rieke
van taele en de sfeer die at n neerzet is vreêd ‘erkenbaer. Butendien is t’t
uniek a een Frans-Vlaomieng op zò’n maniere mee z’n taele bezig is.
Ie
schrieft in ’t Frans-Vlaoms zò at n dat ei lere schrieve deu woordenboeken te
lezen. Je moe goed begriepe: Nederlands kunne ze gunter in Frankriek nie. Ze
praote enkelt ulder eige dialect. En Frans netuurlijk. Ze è oôk nooit
Nederlands of Vlaoms lere leze of schrieve. Aolle geschreve communicatie is en
was a sind meer as ‘onderdvuuftig jaer in ’t Frans. Ternynck zeit daè zelf
over: ‘Ik maokn foutn. Toen an ‘k begost te schrieven, wist ik nieet van de
schrieftaole af. Dan èn ‘k een woordenboek ekocht en in ’t begin èn elk woord
opgezocht’.
Juust
daerom bin die gedichten zò knap; ie ei nog (naebie) nooit een ‘Ollands gedicht
of zò geleze, ie ei ‘t riem en ’t spel mee de woorden glad ‘êlemaele zelvers
trug uutgevonde. Ie is zelf wat a je noemt een ‘native speaker’, z’n moeder
kwam dan wè van Riessel, z’n vaoder was een echte Frans-Vlaomieng. Toen at n
een kind was, in de jaeren veertig en vuuftig eit n thuus naebie enkelt mae
Frans-Vlaoms gepraot. Laeter op schoole meugde n gin Vlaoms mì praote; Frans
was verplicht. Noe gebruukt n ’t Vlaoms nog mee ienkele collega’s op de schoole
daer at n werkt. Z’n vier kinders praote ’t glad nie: om a z’n vrouwe
Franstaelig is, oort er thuus Frans gepraot.
Ie
vin ’t spietig at er mae zò weinig mì bin die a zien taele verstae. Bie z’n
leste bundel, ‘Van de Lei toet de Zee’, zit een cassettebandje waer at n zelf
de teksten in ’t Vlaoms voorleest op passende muziek van William Schotte.
Butendien vertaelt n z’n gedichten in ’t Frans: ‘Ik doen dadde vo de menschen
die ’t Vlaemsch niet en verstaon. En dat zien d’r vele. De cassette is vo de
menschen die ’t wè kunn verstaon, mao nie en kunn leezn. Oek da zien d’r vele.
Menschen die an ’t Vlaemsch kunn verstaon én kunn leezn is in Frankriek
eigenlijk de kleenste groep’.
Toch
eit n a meer as duzend bundels verkocht. Da’s een berg vo poëzie. In Nederland
zou ‘Van de Leie toet de Zee’ in z’n genre een bestseller zien...
Mee dank an Noël Ternynck en ’t Sint Fransiscus Instituut
uut Poperinge. Op ulder webplekke vin je nog vee meer over ’t Frans-Vlaoms. Je
komt er via onze streektaellinks.
In ’t dialect van Hazebroek (Frankriek):
Jean-Noël Ternynck
't Sneêuwt
Zelve nuus Vlanderen è nie espaord ewest
Een wintermantel is daor en van den Oôst’oek toet West
De velden zien vul sneêuw en de joengens zien bliede
Een witten kortemaond
maokt vele menschen bliede.
Kindjes liek overtied gaon een ‘eêln dag kunn speeln
Gaon sneêuwboln en sneêuwmann kunn maokn en vermaokn
Sliern op de pitn en in de kleene straotjes
Misschiens loôpn naor ‘uus en vaollen
op nulder gatjes.
Maor vele oùde
menschen gaon bluuvn bie de stoovn
Klaogen van 't weer en de gazette geloovn
En speeln mee kaortn en klapn van d’oorloge
Zyder waorn joengens en 't sneêuw was toen dát ‘oôge.
Sneeuwkloksjes en
blomn gaon uutkomn in
nuus ‘of
Moet leevn mee ‘oope; onder 't sneêuw is ’t
koôl’of
M' èn aol joengens
ewest en bliede van dat weere
Me gaon aol oùd komn
en benauwd zien van ’t
weere.
Uut: Van de Leie toet de Zee, kleene
gedichten van Jean-Noël Ternynck. De spellienge is een bitje angepast an wat a me
‘ier in Zeêland geweun zien. Een paer woorden verklaerd: nuus - ons; kortemaond
- fibrewaori; koôl’of - ‘ovenierienge, lappe. De ou die in West- en
Frans-Vlaenderen as oe oor uutgesproke, schrieve me ‘ier as où.
In ’t dialect van
Schouwen:
Maartje Stuut
Dikke druppels
De lucht is gries
in dikke druppels
vaolt de regen.
M’n moeder zei:
‘dat is een zegen’
mar ik docht:
meer vò den boer
as vò mien.
Op de fiets
deu de polder
weg’edoke
in m’n kraege.
De droppels drope
van m’n ‘aer
liengs m’n kaeken
naer omlaege.
Soms slore ze
deu m’n nikke
in een straeltje
over m’n lief;
een onverwachtse
anraekieng,
een prikkelieng;
vrimd en intiem.
En de druppels
van m’n neuze
vieng ‘k op
mì m’n tonge;
ze smieke nae zout.
Was dat noe
van de zeêë
of van m’n neuze?
En van aol die regen
groeide m’n ‘aer
naer ‘t schien
dus ok dá ‘s een zegen
zei ze,
mar ik docht:
meer vò de kapper
as vò mien.
De locht is gries
in dikke droppels
vaolt de regen.
Tegen m’n kind:
‘dat is een zegen’
en aneêns
‘oôr ik m’n moeder;
die von dat ok.
De locht is gries
en dikke druppels
sliere omlaege
ze smaeke nae zout.
In
’t dialect van ’t Wulleminadurp (Zuud-Beveland)
Peter Dieleman
Knoeie mie kaesjes
Daè gieng ‘t eigenlijk
om, toen a ‘k zò’n uk was van een jaer of vuuve. Dat was de essentie van de
kerst. Kedo’s deeë me nie an, den biebel kon ik nie leze, en voe de
zondagsschoole was ik nog te klein. Sneêuw lag t’r ok bienae nooit, dus bleef
over: kaesjes. En dan vooral die kleine stompjes. Ik miek fantastische diengen
van kaesvet.
En ‘t mooie was dat ‘t
bie ons een paer keer op een jaer kerst was. Dat kwam omda me achteraf in de
polder weunden, zonder elektrisch. Bie ons kwam ’t licht uut een gasbusse. Zò’n
gasbuzze was op de meêst ongelege momenten leeg. Net ‘alverwege ’t koken, of a
je ’s aeves gezellig bie de kolekachel zat. Dan zei m’n moeder: ‘Frans, ‘k
gloôve dat de gasbusse een ende leeg is’. Mien vader mompelden dan een paer nie
zukke mooie woorden, wan dat betêkenden dat n nog op de fiets naè ‘t Sas most
om een nieuwe busse.
Voe mien begon dan ’t
feêst. Bie de leste flikkeriengen van de gasverlichting pakten moeder een
doôsje mie kaesen. Dat was ’t zelfde doôsje dat a me mie de kersdag gebruukten.
Daè zatte dus kaesen in, daèr a me d’r een paer van anstoke om nog een bitje
licht te ‘ebben. Mae daè zat ok een soort carrousel in mie belletjes en
engeltjes. A je daè een paer kaesjes onder anstak gieng dat spul draaie en
belle. Ik aa toen a deu, dat a je een paer gewichtjes weg liet, dat ‘êle spul
drie keer zò ‘ard gieng draaie. Dan kreeg je turbo-engeltjes.
Voe mien was t’t dus
soms in oktober of maerte a kerst. Vandaer messchien da ‘k er nie zòvee moeite
mie aa om van de zummer een kerst-cd op te nemen. En knoeie mie kaesjes….dat
doe ‘k ’t ‘êle jaer.
Die
kerst-cd van Peter Dieleman, den eesten kerst-cd in ’t Zeêuws, ‘eêt netuurlijk
‘Zeeuwse Kerst’ en leit op verscheiene plekken in de wienkel. A je n nie kan
vinde, ka je een mailtje
doee nae Noe.